بررسی شگردهای حافظ در چندمعنایی کردن متن

غالباً متون برجستۀ ادبی علاوه بر زیبایی و خیال‌انگیزی، اثرگذار هستند. یکی از عوامل اثرگذاری و بلاغت کلام در این متون، چندبُعدی بودن معنای متن و تاویل‌پذیری آن است. در غزلیات حافظ، ابیات بسیاری دیده می‌شود که چندوجهی‌ هستند و ظرفیت تاویل‌پذیری به دو یا چند معنای متمایز را دارند. در این مقاله، به روش توصیفی‌ تحلیلی به این مسئله پرداخته می‌شود که حافظ با چه ابزارها، شگردها و تمهیداتی، سخنش را ذووجوه، چندمعنا و سرانجام، اثرگذار کرده‌است و آیا استفادۀ حافظ از این تمهیدات، آگاهانه و تعمدی بوده‌است! نتیجۀ بررسی‌ها نشان داد که برخی از شگردهای حافظ در ایجاد ظرفیت‌های معنایی و زایندگی متن، عبارتند از: استفاده از کلمات چندمعنایی، استفاده از کنایه‌ها در بسترهای تازه معنایی، شناور بودن معناهای مختلف در بافت کلّی کلام به سبب ساختارهای خاص نحوی، تعلیق معنا به دلیل دو یا چندوجهی بودن مرجع ضمیرها، امکان تبدیل ترکیب‌های اضافی و استفاده همزمان از ظرفیت‌های مختلف یاهای وحدت، نکره و مصدری. دیگر اینکه استفادۀ مکرر حافظ از این شگردها در ابیات متعدد، بیانگر تعمّد او در این کار و آگاهانه و هدفمند بودن حضور این تمهیدات در شعر وی است.

Study of Hafez’s Techniques in Making of Polysemy Text

Often, literary texts are influential, in addition of aesthetic and imaginations. One of the factors in the influence and rhetoric of the word in these texts is the multidimensional meaning of the text and its interpreting capability. In Hafez’s poems, there are many couplets that are multidimensional and they have the capacity to interpret two or more distinct meanings. In this paper, by analyzing descriptive method, we will examine how Hafez has made his words polysemic and multidimensional and, finally, he made effective his speech with what tools, techniques and arrangements, and does Hafez use these measures deliberately and consciously? The results of the studies showed that some of Hafez’s skills in creating the semantic capacities and fertility of text are: using of polysemic words, using of metonymy in new semantic contexts, the floating of different meanings in the general context of the word due to specific syntactic structures, suspension of meaning due to twosided or multidimensionality of reference of the pronouns, the possibility of conversion of additional compositions, and simultaneous using of different capacities of the kind of “ya” in Persian Language (Unity, indefinite, Infinitive). Moreover, Hafiz’s frequent use of these techniques in many couplets Indicate his intention in this work and Conscious and purposeful presence of these devices in his poem.