بررسیِ عوارضِ وزنِ عروضی در بلاغت و زبانِ روایتِ فردوسی

جستار پیشرو کوششی است برای به دست دادنِ سنجه‌هایی علمی در شناختِ جزئیاتی که ناگزیر در پی منظوم شدنِ روایت فردوسی، به متن او افزوده شده یا در متن او دگرگون شده‌اند. در این پژوهش با این پیش‎فرض که فردوسی جز در مواردی که وزن عروضی تغییراتی را در زبانِ روایت، الزامی می‎کرده، تصرّف دیگری در روایتِ منثور منبع/منابع خود نکرده است، در پی یافتن چندی و چونیِ این تصرّفات به بررسی هزار بیت از داستانِ سیاوش، پرداخته‌ایم و در آن، ابیاتِ متاثرشده از وزنِ عروضی را مشخّص و تغییراتِ آن‌ها (فقط در سطح جمله) را بررسی کرده‌ایم. در بررسی ابیات، مواردِ افزوده‌شده یا دگرگون‌شده را در دو محور هم‌نشینی و جانشینی جای داده‌ایم. بر پایۀ این پژوهش می‎توان گفت که مهم‌ترین و آشکارترین عارضۀ وزن عروضی در روایتِ فردوسی «گسترش زبان» در محور هم‌نشینی و «کنایی شدنِ زبان» در نتیجۀ گزینش‌های ادبی در محور جانشینی، بوده است. در برخی نمونه‌ها برای گزارش دگرگونی‌هایِ روایتِ منظوم فردوسی، بخش‎هایی از آن را با روایتِ منثورِ ثعالبی مقایسه کرده‌ایم.

Investigating the Effects of Metrics on Ferdowsi’s Narrative Rhetoric and Language

This paper attempts to suggest some scientific criteria for investigating what details have been added to his classic text because of some irresistible metric forces. In this research, we assumed that Ferdowsi had not changed the content of his source except for metrics. Hence, for finding how and why these changes have occurred, we have selected 1000 stanzas from one of his stories called Siavash. Then, we have specified the stanzas affected by metrics, and their sentence changes (not lexical) are analyzed. We have analyzed what Ferdowsi had added both from the syntagmatic point of view and paradigmatic point of view. Consequently, the most significant effects of metrics on Ferdowsi’s narration are “Langauge Extension” in the syntagmatic axis and “Ironical Language” in the paradigmatic axis. In order to explain the changes that are observed in Ferdowsi’s version of the story, it is compared with the version written by a famous writer, Sa’alabi.