تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک: از معارف‏ پروری تا استقلال و خودآگاهی ملی

همزمان با تحولات سیاسی رخ داده در جغرافیای سیاسی منطقۀ ماوراءالنهر و تبدیل آن به آسیای مرکزی و سپس تشکیل جمهوری‏های پنج‏گانۀ شورایی، مفهوم وطن نیز در ادب معاصر تاجیک تحولات مهمی را از سر گذرانده است. مسالۀ اصلی این پژوهش، بررسی تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک از دورۀ معارف‏پروری (1905-1870 م) تا استقلال و خودآگاهی ملی (1991م) در بستر دوره‏بندی ادب معاصر تاجیک است. مفهوم وطن در این دورۀ 145 ساله چه تحولاتی را از سر گذرانده و این تحولات چه نمودی در ادب معاصر تاجیک داشته است؟ نگارنده در این پژوهش با روش توصیفیتحلیلی و با تکیه ‏بر دوره‏بندی ادبی، ذیل نظریۀ تاریخ ادبیات، این موضوع را با هدف تحلیل تحولات این مفهوم و پیوند آن با جهان فارسی‏زبان و ایران بررسی کرده است. براساس نتایج تحقیق، تحولات سیاسی شکل ‏گرفته در این دوره به‏طور مستقیم بر تحول مفهوم وطن تاثیر گذاشته، نخست آن را از مذهب جدا، سپس در قاب شهر بخارا متجلی کرده است. وطن در دورۀ شوراها، بار ایدئولوژیکی به خود گرفته و به جهان ‏وطنی سوسیالیستی چسبیده است تا اینکه در دورۀ استقلال با دوری از این مفهوم به تاریخ و فرهنگ مشترک با آریایی‏تباران پیوند خورده است. نتایج تحقیق گام موثری در تحلیل جریان‏های ادبی و فکری فارسی‏زبانان منطقه دارد و برای سیاست‌گذاران فرهنگی ایران در منطقه نیز مفید است.

The Evolution of Homeland’s Concept in Tajik Contemporary Literature: From Acquaintance to Independence and National Selfconsciousness

Being simultaneous with the political changes in the political geography of the Transoxanien region and turning to the Central Asia and consequently to the fivecouncil based republics, the concept of homeland in the Tajik contemporary literature has gone throng major changes. The main issue of this research is the study of the transformation of homeland’s concept in contemporary Tajik literature from the period of acquaintance (19051870) to independence and national selfconsciousness (1991) in the context of periodization of this contemporary tradition. This concept has experienced what changes during the 145 literature? The writer has used a descriptive – analytical method based on Literary Periodization under the theory of literature history to analyze the changes of this concept and its relations with the Persian speaker’s world and Iran. Accordingly and during this period, the formation of political developments directly affected the concept of homeland, first isolated it from religion, and then incorporated it into the framework of the city of Bukhara. Thus, throughout the period of Soviet Union the concept of homeland has had the ideological load and been tied to the notion of socialist thought and cosmopolitanism. Furthermore, it has been linked to the concept of common culture and history with Aryans after the period of independence. The research results will pave the way to take an effective step to scrutinize the literary and intellectual currents of Persian speakers in the region and are also useful to cultural regional policy makers.