بررسی عنصر طنز در نمایشنامه «سوسمارالدّوله» میرزا آقاخان کرمانی

در تاریخ ادبیات فارسی، دوره مشروطه را به دلایل مختلفی می‌توان نقطه اوج‌گیری طنزپردازی، به‌ویژه طنز سیاسی و اجتماعی دانست. این مسئله بستر مناسبی برای پژوهش در این حوزه به وجود آورده‌است و مقاله پیش رو نیز در همین زمینه شکل گرفته‌است. تاکنون آثار میرزا آقاخان کرمانی به طور جزئی و با تکیه بر ادبیت آن‌ها کمتر بررسی شده‌اند. یکی از آثار مهم میرزا آقاخان، قطعه نمایشی «سوسمارالدّوله» است که از جمله نخستین تلاش‌ها برای نوشتن نمایشنامه فارسی محسوب می‌شود. از این منظر، بررسی جنبه‌های مختلف این اثر حائز اهمیت است. نوشته حاضر، پس از طرح مبانی نظری، «سوسمارالدّوله» و دلایل اهمیت آن را معرفی کرده‌است و اثبات می‌کند کاربرد عنصر طنز در نمایشنامه مذکور، بدیع و فراتر از زمانه خود بوده‌است. این مقاله نشان می‌دهد که میرزا آقاخان در طلیعه نمایشنامه‌نویسی ایران، با به‌کارگیری هدفمند شگردهای طنزآفرینی، علاوه بر رسیدن به اغراض سیاسی و اجتماعی خود، در بعضی موارد، الگوی مناسبی برای نمایش‌نویسان متاخر می‌تواند باشد.