تحلیلی تطبیقی بر ابنیه دارای مقرنس‌های گچی تلفیق یافته با آرایه‌های کاشی‌کاری در دوره تیموری و ترکمانانِ ایران امروزی

مقرنس از عناصر معماری و اغلب در سردرهای ورودی، ایوان‌ها، گوشواره گنبدها و ... با انواع مصالح ازجمله آجر، گچ، کاشی و گاه ترکیبی از دو یا چند نوع مصالح همانند آجر و کاشی یا  گچ و کاشی و ... اجرا شده است. در دوره تیموری و ترکمانان شاهد مقرنس‌های پرکار و هنرمندانه گچی هستیم که سطوح افقی/ تخت/ تخته‌های آن‌ها، با کاشی آراسته شده است. در این پژوهش، علاوه‌بر معرفی تعدادی از بناهای شناسایی شده دارای مقرنس‌های گچی تلفیق یافته با کاشی این ادوار، محل کاربرد مقرنس‌ها، انواع نقش‌مایه‌ها، کتیبه‌ها، تکنیک‌های اجرایی و تزئینی همچنین رنگ لعاب کاشی‌ها، مورد بررسی و ارزیابی قرارگرفته است. یافتن وجوه اشتراک  نقش‌مایه‌های کاشی موجود در مقرنس‌های گچی، با سایر کاشی‌کاری‌های بازه زمانی مورد مطالعه، از اهداف دیگر این مقاله است. روش یافته‌اندوزی بر پایۀ پژوهشی میدانی و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش تفسیری‌ - ‌تاریخی، به تحلیل داده‌های به دست آمده از نمونه‌های مطالعاتی می‌پردازد. نتایج حاصله، که از بررسی 6 بنا به دست آمده، حاکی از آن است که این شیوه تزئینی، فقط در منطقه محدودی از ایران، در دو استان یزد و فارس در آن ادوار، رواج داشته است. تمامی آرایه‌های کاشی‌کاری مذکور با تکنیک تلفیقی معرق و لعاب‌پران و با انواع نقش‌مایه‌های گیاهی، هندسی و نیز کتیبه به اجرا درآمده‌اند. درزمینۀ نقش‌مایه‌های کاشی، وجوه اشتراکی همچون؛ گل‌های چندپَری که راس هر گلبرگ آن، به نقش‌مایه‌ای شبه‌گل/ غنچه/ برگ مانندی ختم می‌شود، فرم‌های اشک مانندی که اغلب با تکنیک لعاب‌پران اجرا شده، تبدیل کتیبه کوفی بنایی در مرکز به نقش گره (نقش هندسی هشت) و ... را، با سایر آرایه‌های کاشی این ادوار، می‌توان برشمرد.

comparative analysis of the buildings enjoying plaster-tile muqarnas in the timurid and turkmen of the present iran

muqarnas is an architectural element often used in entrance porches, iwans, squinches of domes, and other structures. it can be made from various materials such as brick, plaster, tile, or a combination of materials such as brick-tile or plaster-tile. during the timurid and turkomen (torcoman) periods, intricate and artistic plaster muqarnas were created, on their horizontal/flat/panel surfaces decorated with tiles. this research not only showcases a number of buildings which enjoy plaster-tile muqarnas that belong to the periods mentioned above but also investigates and evaluates the location of muqarnas, types of motifs, inscriptions, execution and decoration techniques, and the color of tile glaze. this article also aims to find commonalities between the tile motifs found in plaster muqarnas and other tileworks from the periods in question.the research methodology is based on data gathering through field research and documentary resources. it uses an interpretative-historical approach to analyze the data obtained from the case studies. the results, obtained from the study of six buildings, indicate that this decorative method was only prevalent in a limited region of iran, in the two provinces of yazd and fars, during the said period. all of the aforementioned tilework decorations were executed using a combined technique of mo’araq (mosaic) and la‘āb-parān (glaze-removing), along with various vegetal, geometric, and inscription motifs. in terms of tile motifs, there are common features among the tile decorations of the periods under study including: multi-petaled flowers with each petal ending in a motif resembling a flower/bud/leaf, teardrop shapes, often executed using the la‘āb-parān technique and transformation of the central kufic inscription into a knot pattern (eight-pointed geometric pattern).