بازآفرینی مسجد حسن پادشاه تبریز بر اساس شواهد تاریخی و اسلوب هندسی در معماری ترکمانی

مسجد حسن پادشاه به عنوان یکی از بناهای مجموعه نصریه در پیوند با دارالمساکین و مدرسه تحت عنوان مجموعه نصریه یکی از بناهای ارزشمند میدان صاحب آباد (حسن پادشاه) بوده است. این بنا تحت تاثیر زلزله‌هایی که در تبریز رخ داد، از بین رفته و در دوره‌های صفوی و قاجاری نیز باز‌سازی شد. با  این حال تخریب در این مسجد بسیار زیاد بوده و شکوهی که از آن در سفر نامه‌ها و منابع تاریخی دوران ترکمانی وصف شده است را به تصویر نمی‌کشد. کشف تهرنگ این بنا در حفاری‌ها و خوانش منابع تاریخی امکان مطالعه این بنا را فراهم کرده است. در این جهت برخی پژوهش‌گران پیشین با تکیه بر توصفیات نقل شده در منابع مکتوب تلاش کرده‌اند تا این بنا را بازآفرینی تصویری کنند. عدم توجه به اسلوب هندسی معماری ترکمانی سبب شده تا بازآفرینی‌های ارائه شده از ویژگی‌های ساختاری معماری ترکمانی دور باشد. بنابراین این پژوهش با استفاده از روش مقایسه-تطبیقی در پی پاسخ به این پرسش‌ها است که اسلوب هندسی در ساختار فضایی معماری ترکمانی چگونه بوده است؟ و اسلوب ساختاری گره‌ها در ارتباط با سطوح معماری چگونه بوده است؟ و همچنین اسلوب ساختاری بدست آمده چه ارتباطی با کالبد برجای مانده از مسجد حسن پادشاه به هدف بازآفرینی تصوری آن برقرار می‌کنند؟ هندسه به عنوان اصل اساسی که به صورت دو‌بعدی و سه‌بعدی ناظر بر سه شاخه سازه، فضا و سطح بود، مورد مطالعه قرار گرفت که تطبیق کالبد بدست آمده با اسلوب ساختارهای هندسی بناهای هم عصر سازگار بوده است. ساختار فضایی مسجد مبتنی بر ساختار گنبدخانه اصلی بوده است که جرز‌های آن بر اساس شبکه متعامد در یک انتظام هشت‌ضلعی جای می‌گیرد. کاربرد گره‌ها نیز در ازاره و پیشانه ایوان از گره‌های شش‌پر یا شبکه‌های شش‌ضلعی در بغل‌کش‌ها از گره هشت‌پر، در دیوارهای جناحی ایوان از شاه‌گره، پایه ایوان گره ده‌پر بوده است.

recreation of the hassan padeshah mosque in tabriz based on historical evidence and geometric style of turkmen architecture

hassan al-padesha mosque, as one of the buildings of the nasriyeh complex, had been one of the valuable buildings of the sahib abad square in connection with darul-masakin and the school. this building was destroyed under the influence of the earthquakes that occurred in tabriz, and was rebuilt during the safavid and qajar periods. the discovery of bases in excavations and reading of historical sources has made it possible to study this building. the lack of attention paid to the geometric style of turkmen architecture has caused the presented reconstructions to be far from the structural features of turkmen architecture. therefore, this research, relying on the method of comparative comparison, seeks to answer the following questions: what is the style of using geometry in the spatial structure of turkmen architecture? what is the relationship between the structure of gireh in turkmen architecture and the surface of the architectural space? what is the relationship between the obtained structural style and the remained body of the hassan pasha mosque to purpose of its imaginary recreation? geometry has been a basic principle in the design of turkmen period buildings, which in both two-dimensional and three-dimensional terms has indicated the three branches of structure, space, and surface, and the adaptation of the obtained body has been compatible with the style of the geometric structures of contemporary buildings. the spatial structure of the mosque was based on the structure of the main dome; which pillars were placed in an octagonal arrangement based on an orthogonal grid. the use of gireh in the plinth and tympanum of the porch, sidewalls of the porch, and the base of the porch were made of an in the vault of the porch were based on six-pointed gireh or a hexagonal grid, eight-pointed, shah gireh, ten-pointed gireh.