ریخت‌شناسی بناهای تاریخی (مطالعه موردی خانه‌های تاریخی رشت)

پیوند معماری گذشته و حال همواره تحول‌آفرین است. تحولی که می‌تواند هویت‌های دوره معاصر و آینده را شکل دهد، سنت‌های معماری را حفظ نماید و جذابیت‌های زیبایی‌شناختی یادمان‌ها، بناها و مناظر شهری را ظهور و بروز بخشد. میراث معماری هر منطقه به مرور زمان تحت تاثیر محیط طبیعی و انسان‌ساخت تکامل یافته و رشد کرده است. این سیر تکاملی، تنوعی از معماری را ایجاد کرده است که بر اثر آن هر شهر، منطقه، محله و حتی گذر خصوصیات منحصربه‌فرد خود را دارا است. این تنوع، در عین همبستگی و هماهنگی، نمایانگر هویت فرهنگی و محیطی شهرها است. با استخراج اصول پایدار، که استخوان‌بندی معماری تاریخی را شکل داده‌اند، ریخت‌شناسی به‌عنوان مرجعی الهام‌بخش به معماران و برنامه‌ریزان شهری کمک می‌کند تا بتوانند سنت‌های معماری را با روش‌های خلاقانه در معماری معاصر به‌دور از تقلید تجسد بخشند. هدف از این پژوهش دست‌یابی به اصول و الگوهای معماری تاریخی برای استفاده در طراحی بناهای معماری جدید با توجه ریخت‌شناسی آن‌ها است. در این راستا ابتدا به روش تحلیلی توصیفی مفاهیم پژوهش تبیین و فرایند ریخت‌شناسی بناهای تاریخی تدوین می‌شود. در بخش بعدی خانه‌های تاریخی شهر رشت به‌عنوان نمونه موردی مطالعه و بررسی می‌شوند.  یافته‌ها نشان می‌دهند که توجه به مراتب فرهنگی و هویت که در ساختارهای فضایی بروز می‌یابند درکنار مولفه‌های کالبدی در ریخت‌شناسی بناهای تاریخی اهمیت دارد. در مطالعه فرم و ویژگی‌های کالبدی و کیفیت‌های بصری رابطه معناداری میان بنا در محوطه و موقعیت آن در بافت وجود داشت. شکل بنا، تناسب میان عناصر و کلیت فرم، سطح اشغال و تعداد طبقات خانه‌های تاریخی رشت دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند. ریخت‌شناسی ساختارهای فضایی در خانه‌های تاریخی رشت نشان داد روابط بین فضاهای عملکردی در فضاهای داخلی و ارتباط آن با فضای بیرونی عمدتاً به‌وسیله فضاهای نیمه‌باز (ایوان) اتفاق می‌افتد. این ویژگی علاوه‌بر شفافیت فضایی موجب غنای بصری نمای بیرونی نیز می‌شود. فرایند ریخت‌شناسی در دست‌یابی به اصول و الگوهای معماری تاریخی می‌تواند در طراحی فضاهای جدید مورد توجه قرار گیرد.

morphology of historical buildings (case study: historical houses in rasht)

the connection between past and present architecture is always transformative. a transformation that can shape the identities of the contemporary and future eras, preserve architectural traditions, and bring out the aesthetic charms of monuments, buildings, and urban landscapes. the architectural heritage of each region has evolved and grown over time under the influence of the natural and built environment. this evolution has created a variety of architecture, as a result of which every city, region, neighborhood and even passage has its own unique characteristics. this variety, while being correlated and harmonized, represents the cultural and environmental identity of the cities. by extracting stable principles,which have formed the structure of historical architecture, morphology as an inspiring reference helps architects and urban planners to embody architectural traditions in creative ways in contemporary architecture without imitation. the purpose of this research is to obtain the principles and patterns of historical architecture for use in the design of new architectural buildings with regard to their morphology. in this regard, the concepts of research and the morphological process of historical buildings are first explained by descriptive analytical method. in the next part, historical houses in the city of rasht have been studied and analyzed as case study. the findings show that paying attention to cultural heirarchy and identity that appear in spatial structures is important in the morphology of historical buildings, along with physical components. in the study of the form and physical characteristics and visual qualities, there was a significant relationship between the building in the area and its position in the context. shape, proportion between elements and the overall form of the building, the level of occupation and number of floors of historical houses in rasht have unique characteristics. the morphology of the spatial structures in the historical houses of rasht showed that the relationship between the functional spaces in the interior spaces and its connection with the exterior space mainly occurs through semi-open spaces (iwan). in addition to spatial transparency, this feature also causes visually richness of the exterior façade. the process of morphology in obtaining the principles and patterns of historical architecture can be considered in new designs.