مقایسه تطبیقی روایت داستانی و تصویری ضحاک در شاهنامه 1722م پاکستان

ضحاک به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین نمادهای شرّ حضور چشمگیری در ادبیات، فرهنگ و اساطیر ایران دارد و فردوسی نیز در شاهنامه به‌تفصیل داستان او را روایت کرده است. به سبب همین اهمیت، در اغلب شاهنامه‌های مصور یک یا چند نگاره داستان ضحاک را به تصویر می‌کشند. انتظار ما این است که بازنمایی تصویری وقایع مربوط به ضحاک در نسخه‌ها با روایت داستانی مرتبط با او منطبق باشد، اما به نظر می‌رسد در برخی موارد چنین نیست. نگارگران در خلق نگاره‌ها آزادی بیشتری داشته‌اند و به همین سبب تفاوت‌هایی میان روایت تصویری با روایت داستانی مشاهده می‌شود. این امر را می‌توان متاثر از شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی باورها و تفسیرهای شخصی دانست. این پژوهش نگاره‌های ضحاک را در یکی از نسخه‌های نسبتاً متاخر شاهنامه که در پاکستان تولید شده است، با روایت متنی مرتبط مورد مقایسه قرار می‌دهد. در مجموع شش نگاره در این نسخه به داستان ضحاک مربوط است که مقاطع مختلف این داستان را بازنمایی کرده‌اند. تلاش بر این است که با مطابقت این نگاره‌ها و روایتی که فردوسی از ضحاک ارائه می‌دهد، به این نتیجه دست یابیم که در خلق نگاره‌ها تا چه اندازه به متن توجه شده است و اگر تفاوتی مشاهده می‌شود، آن را ناشی از چه می‌توان دانست. این پژوهش برای نیل به مقصود از روش تطبیقی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و مشاهده مستقیم نگاره‌ها بهره می‌برد.

a comparative study of żaḥḥāk’s story and image in šāhnāmah manuscript 1722 a.d., pakistan

as one of the most prominent symbols of evil, żaḥḥāk has a significant presence in iranian literature, culture and mythology, and ferdowsi has written his story in detail. due to this importance in most illustrated manuscripts of šāhnāmah, one or more pictures are dedicated to his story. it is expected that the image which is represented the story is accorded with narrative text but it seems in some cases this doesn’t happen and painters are freer to create images. these differences could be influenced by the cultural, social and political situations and also personal beliefs and interpretations. this article compares żaḥḥāk images in one šāhnāmah manuscript which is produced in pakistan in 1722 a.d. in total, in this manuscript, six images are related to żaḥḥāk’s story. this study tries to conclude by comparing the figures and the story which is narrated by ferdowsi to what extent painters have paid attention to the text for creating images, and if there are differences between the images and text what it is. it seems that in some cases painters have created images which are understandable for the reader of the manuscript.this study is done by using analytical-comparative approach and data collection is based on library sources and observation.