پژوهشی بر ساختار معماری و سبک‌شناسی بنای آرامگاهی دستگردان طبس

شکل‌گیری بناهای آرامگاهی با در نظر گرفتن دلایل محیطی و جغرافیایی، فرهنگ و باورهای یک جامعه را بازتاب می‌دهد. در این میان، نواحی شرقی ایران، در توسعه و تکامل معماری مقابر دوره اسلامی سهم چشمگیری داشته است. بخش دستگردان در شهرستان طبس و در شمال استان خراسان جنوبی قرار دارد. طی بررسی باستان‌شناسی سال 1394 در این منطقه، یک بنای آرامگاهی شناسایی گردید که تاکنون به لحاظ کارکرد معماری و تاریخ ساخت، مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ از این‌رو ضرورت انجام این پژوهش فراهم گردید. پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع پژوهش‌های بنیادی و براساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات تاریخی-تحلیلی است. در فرایند این مقاله سعی شده با استناد به منابع کتابخانه‌ای و بر پایۀ پژوهش میدانی و تهیۀ نقشه، به واکاوی و تحلیل گونۀ معماری بنای آرامگاهی دستگردان پرداخته شود. از آنجا که هیچ‌گونه کتیبۀ تاریخ‌داری در این بنا به‌ دست نیامده و به‌درستی نمی‌توان پیشینۀ تاریخی و هویت بنا را تعیین نمود، اما براساس طرح، عناصر کالبدی و بافتی که آرامگاه دستگردان در آن شکل گرفته، این نتیجه حاصل شد که طرح اصلی این بنا برگرفته از بناهای آرامگاهی در خراسان بزرگ با طرح مربع‌شکل در سده‌های اولیه تا میانی دورۀ اسلامی است. همچنین با مقایسۀ داده‌های فرهنگی و عناصر ساخت‌مایۀ بنا می‌توان پی‌ریزی آن را به اواخر دورۀ سلجوقی تا ایلخانی نسبت داد.

research on the architectural structure and stylistics of dastgardan tomb building of tabas in eastern iran

the formation of tomb buildings reflects the culture and beliefs of a society by considering environmental and geographical reasons. in this regard, the eastern regions of iran have a significant role to the development and evolution of architectural tombs of during the islamic era. dastgardan county is located in the city of tabas, south khorasan province and east of iran.during the archaeological survey of this area in 2015, a tomb building was identified, which has not been studied in terms of its architectural function and construction history, so it is necessary to conduct the present research. the research method is a descriptive-analytical. in the process of this study, it has been attempted to introduce and analyze the architecture of dastgardan tomb building based on library resources, field study and preparation of plans. since no historical inscriptions were found in this building, it is not possible to correctly determine the historical background and identity of the building, but according to the plan, the physical and texture elements in which the tomb has been formed. the result was that the original design of this building was derived from the tomb monuments in khorasan with a square form in the early to middle centuries of the islamic era. also, by comparing the cultural data and the structural elements of the building, its construction date can be attributed to the late seljuq to ilkhanid period, it can be attributed to the late seljuk-early ilkhanid period.