معرفی و شناسایی دو نسخه خطی شاهنامه مصور کاخ ‌موزه سعدآباد از نظر ساختار بصری نگاره‌ها

نسخه‌های خطی از جمله آثار بسیار ارزشمندی هستند. مطالعه آنها کمک شایانی در کشف زوایای پنهان فرهنگ و هنر دارد. در این میان، موزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مکان‌هایی است که در حفظ آثار نفیس همچون نسخه‌های خطی و سایر آثار تاریخی که از گذر ایام به یادگار مانده‌اند، نقش بسزایی دارد؛ آثاری همچون نسخ خطی و مصور که در حوزه نگارگری ایرانی، جایگاه ویژه‌ای از نظر مطالعه هویت و هنر ایرانی-اسلامی دارد. در این مقاله که بخش عمده آن براساس پژوهش کتابخانه‌ای و اسنادی صورت گرفته است، ساختار تصویری 10 نگاره از دو نسخه خطی بررسی می‌شود. از نگاره‌های دو شاهنامه فردوسی، از نسخ خطی ارزشمند ادبی و هنری محفوظ در کاخ‌موزه سعدآباد بررسی می‌شود. هدف از بررسی نگاره‌های این دو شاهنامه مصور، در واقع بررسی و شناساندن این دو نسخه کمیاب و ناشناخته است و از طرف دیگر معرفی گنجینه‌هایی از هنر فاخر ایران‌زمین که تاکنون شرایط معرفی آنها نبوده و این مقاله مجالی برای آشنایی مختصری با آنهاست. دو نسخه شاهنامه مورد نظر یکی مربوط به اواخر دوره تیموری و اوایل صفوی و دیگری مربوط به دوره قاجار بوده که به‌وضوح دارای ویژگی‌هایی هستند که از نظر جلوه‌های ویژه بصری کاملاً قابل مطالعه هستند. بررسی ساختار ظاهری و ویژگی‌های منحصر به‌ فرد این دو شاهکار هنری، که نتیجه نهایی آن آشنایی بیشتر با عناصر تشکیل‌دهنده نگاره‌ها، نوع رنگ و رنگ‌آمیزی، ترکیب‌بندی و... به‌کاررفته در هر دو اثر برای مطالعات بیشتر در آینده است، حائز اهمیت است. علی‌رغم موضوع‌های مشابه در هر دو شاهنامه، هریک دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که نشان از هویت مستقل هریک در جایگاه خود دارند.

introduction and identification of two manuscripts of illustrated shahnameh of saadabad palace-museum in terms of the visual structure of the illustrations

manuscripts are among the most valuable works which being studied can help discover the hidden figures of culture and art. meanwhile, as one of the most important places, the museum plays an essential role in preserving exquisite works such as manuscripts and other historical works through time. works such as manuscripts and illustrations have a special place in the field of iranian painting in terms of studying iranian-islamic identity and art. in this article, the main part of which is based on library and documentary research, the visual structure of some illustrations of ferdowsi’s two shahnamehs, which are valuable literary and artistic manuscripts preserved in saadabad palace-museum, is examined. the purpose of examining the illustrations of these two illustrated shahnamehs is actually to examine and introduce these two rare and unknown versions and, on the other hand, to introduce treasures of the noble art of iran. the two versions of shahnameh in question were illustrated in two different periods, but they clearly have features that are completely worth studying in terms of special visual effects. examining the structure and unique features of these two artistic masterpieces results in more familiarity with the elements that make up the paintings, the type of color and coloring, composition, etc., used in both works, which are important for more studies in the future. in each of the studied shahnamehs, despite the similar themes, unique characteristics were observed that show the independent identity of each.