بازخوانی و تحلیل مضامین کتیبه نیایشگاه دستکند امامزاده مَعصوم وَراُئوی (وَرجُوی) مراغه آذربایجان‌شرقی

مجموعه دستکند اِمامزاده معصوم شهرستان مراغه به‌دلیل داشتن کتیبه قرآنی، عناصر معماری و تزیینی، بستری مناسب برای مطالعات تاریخ سیاسی، اجتماعی و دینی مراغه است. با این‌ حال در پژوهش‌های پیشین، در زمینه خوانش کتیبه سنگی این نیایشگاه کاستی‌ها و ضعف‌هایی بوده است. در این مطالعات عموماً به مفاهیم سیاسی- دینی پنهان در بطن این کتیبه بی‌توجه بوده‌اند. این در حالی است که کتیبه‌ها یکی از اسناد مهم در زمینه گاه‌نگاری و تحلیل ماهیت کارکردی فضاهای معماری است. در پژوهش حاضر تلاش شد تا ضمن بازخوانی کتیبه قرآنی ایجادشده در بدنه داخلی نیایشگاه دستکند اِمامزاده معصوم، به تاثیر لایه‌های آشکار و پنهان سیاست و باورهای اعتقادی ایلخانیان و ساختار آیینی- دینی مراغه، براساس مضامین این کتیبه پرداخته شود؛ از این‌ رو پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی- تطبیقی و تفسیری - تحلیلی و براساس مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده و به‌دنبال پاسخ‌گویی به پرسش‌های زیر است؛ 1. براساس گاه‌نگاری کتیبه سنگی، نیایشگاه امامزاده معصوم متعلق به کدام دوران است؟ 2. چه ارتباطی میان مضامین کتیبه و تحولات دینی-سیاسی جامعه مراغه می‌توان در نظر گرفت؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد این کتیبه در دوران اصلاحات دینی غازان‌خان ایجاد شده و مضامین آن برای بیان شعائر اسلام و برتری آن بر سایر ادیان به‌خصوص بودایی و مسیحی ساکن در مراغه بوده است. نتایج دیگر پژوهش مشخص کرد پس از این دوره، تغییراتی در ماهیت کاربری مجموعه دستکند امامزاده معصوم ایجاد شده که بر اساس آن نیایشگاه ماهیت اسلامی (مسجد و خانقاه) پیدا کرده است.

reading and content analysis of the inscription of the shrine of cut rock architecture imamzadeh ma’sum varovi (varjovi) maragheh, east azerbaijan

cut-rock architecture collection of imamzadeh in maragheh city, due to its quranic inscription, architectural and decorative elements, is a suitable bed for the study of political, social and religious history of maragheh. however, in previous research, there have been some shortcomings and weaknesses in reading the lithographic inscription of this shrine. in these studies, the political-religious concepts were generally ignored in the heart of this inscription. inscriptions, on the other hand, are one of the most important documents in the field of chronology and analysis of the functional nature of an architectural space. in the present study, while re-reading the quranic inscription created in the inner body of cut-rock architecture imamzadeh shrine, the impact of overt and covert layers of ilkhanid politics and beliefs and the religious structure of maragheh based on the contents of this inscription is discussed. therefore, the present study is conducted with a historical-comparative and interpretive-analytical approach and based on field and library studies and seeks to answer the following fundamental questions; 1- according to the chronicle of the stone inscription, to which period does the shrine of imamzadeh belong? 2- what connection can be considered between the themes of the inscription and the religious-political developments of maragheh society? the results show that this inscription was created during the religious reforms of ghazankhan and its themes were to express the rituals of islam and its superiority over other religions, especially buddhism and christianity living in the structure of the religious system of maragheh.