مطالعه ی باغات یزد با تکیه بر متون تاریخی از پیدایش تا دوره ی صفویه

یزد به واسطه اینکه کمتر دچار فراز و نشیب‌های اجتماعی شده، معماری در یک بستر آرام به استمرار و تداوم خود ادامه داده است. دور بودن از دغدغه‌های امنیتی و ایجاد آرامش نسبی در طی قرون میانی و حفر قنوات متعدد، زمینه را برای ظهور باغ در شهر یزد فراهم نموده است. با توجه به کاربرد زیاد باغ در متون تاریخی یزد و عدم انجام پژوهشی درباره باغ‌های قرون میانی یزد، در این مقاله به این موضوع پرداخته ‌شده است. هدف این مقاله پاسخ‌گویی به این سوال است که به استناد متون تاریخی باغ‌های یزد دارای چه ویژگی‌هایی هستند و مولفه‌های سازنده این باغ‌ها چه بوده است؟ روش تحقیق این مقاله بر مبنای اسناد و مدارک تاریخی و همچنین مطالعات کتابخانه‌ای است. روش این پژوهش تحلیلی-تاریخی و منبع اصلی آن، منابع تاریخی مانند کتاب «تاریخ یزد» و «تاریخ جدید یزد» و «جامع مفیدی» است. این مقاله باغ‌های تاریخی را از جنبه‌های عملکردی، شکلی، اجزاء و عناصر معماری مورد کنکاش قرار داده است. محدوده تاریخی این پژوهش از زمان پیدایش یزد تا قرن دهم هجری بوده و شامل باغ‌های قرون اولیه هجری، دوره آل کاکوئیه، اتابکان، آل مظفر، تیموریان و صفوی است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که باغ‌های یزد دارای ویژگی‌های محلی هستند که در این ناحیه رواج داشته است. شیوه‌های معماری و تزیینات بومی در داخل ساختمان باغ‌ها به کار گرفته می‌شده است. همچنین تحولات باغ‌ها در طول تاریخ و به‌کارگیری فعالیت‌های متنوع در باغ‌های یزد نشان از چند عملکردی بودن برخی باغ‌ها دارد. در نهایت حاکمان محلی و اشراف به‌عنوان بانی‌های باغ‌ها نقش اصلی در حفر قنوات و در نهایت شکل‌گیری باغ‌های تاریخی داشته‌اند.

study of the gardens of yazd based on historical texts from the beginning to the safavid period

yazd, since it has fewer ups and downs and social ups and downs, architecture in a calm bed has continued in a quiet context. security concerns and relative calm during the middle ages and the digging of numerous aqueducts have paved the way for the emergence of gardens in yazd city. therefore, due to the extensive use of gardens in the historical texts of yazd and the lack of research on the medieval gardens of yazd, this article addresses this issue. this article aims to study the characteristics of the mentioned gardens in the historical text and the components of these gardens. the research method of this article is based on historical documents and library studies. the method of this analytical-historical research and its main source is historical sources such as the book tarikh-e yazd and tarikh-e jadid-e yazd and jame e mofidi. this article describes historic gardens from aspects of architecture, decorations, function, developments, creators, and factors of origin. the historical scope of this research is from the birth of yazd to the tenth century ah. it includes the gardens of the first centuries ah, the period of al-kakuieh, atabakan, al-muzaffar, timurids, and safavids. this study shows that yazd gardens have local and indigenous characteristics that are common in this area. according to historical sources, it is undeniable that the architectural methods and local decoration have entered the garden building. also, the evolution of gardens throughout history and various activities in yazd gardens show that some gardens are multi-functional. finally, as the founders of the gardens, local rulers and nobles have played a major role in digging canals and ultimately forming historic gardens.