بررسی فضای سرابستان در خانه‌های آل مظفر (ایلخانی) یزد

در زمان آل مظفر چون این ناحیه از ایران (یزد) که قسمت فراوانی از کشور محسوب می‌شد، از انهدام تعمدی مغول مصون ماند، می‌توان انتظار داشت که در این منطقه، از زمان سلجوقیان فعالیت‌های مداوم ساختمانی وجود داشته باشد. به‌ویژه با توجه به حوزه سیاسی خاص، تحت نفوذ حکمرانان آل مظفر می‌توان سبک محلی خاصی با عنوان سبک مظفری یا به اعتقاد دونالد ویلبر مکتب یزد را در این حوزه شناسایی و معرفی کرد. هدف این مقاله ردیابی کیفیت فضایی سرابستان در معماری خانه‌های آل‌ مظفر- تیموری منطقه یزد بوده است. در این بررسی، قدیمی‌ترین خانه‌های یزد که تاکنون ثبت و شناسایی شده‌اند، به‌همراه متون تاریخی استناد شدند. با توجه به کمبود خانه‌های ایلخانی در دیگر مکان‌های ایران، تعدد اشارات تاریخی به خانه در متون تاریخی یزد و نبود پژوهشی در این زمینه، در این مقاله به اهمیت و جایگاه خانه- باغ (سرابستان) در معماری مسکونی دوره آل مظفر پرداخته شده است. این پژوهش با ترکیبی از روش‌های تحلیلی-تاریخی و پژوهش نمونه‌ها و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی، به شناخت فضای سبز معماری مسکونی در دوره آل مظفر پرداخته و چگونگی معماری خانه-باغ این دوره را بررسی و تحلیل کرده است. نتایج پژوهش کتابخانه‌ای نشان می‌دهد، سرابستان در متون تاریخی دوره ایلخانی- تیموری یزد به‌کرات و به شکل‌های متفاوتی دیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد، در انطباق خانه- باغ‌های موجود و متون تاریخی یزد سه گونه سرابستان به دست آمده است. دسته اول شامل خانه‌هایی با باغ مشجر به‌صورت گودال بوده که با پیشگاه ترکیب می‌شده‌اند. دسته دوم شامل خانه‌هایی بوده که باغچه کوچکی به نام باغ خلفی داشته‌اند که این دسته خود دارای دو زیرگونه بوده که گونه اول، خانه‌های چهارصفه با باغچه پشتی را شامل می‌شود که در پشت یکی از صفه‌ها قرار داشته و گونه دوم، خانه‌های ایلخانی دارای باغ پشتی (باغ خلفی) در پشت ایوان رفیع (جنوبی) را دربرمی‌گیرد.

evaluation of sarabostan (a small garden built next to old houses with a great impact on the climate) space in yazdi houses of muzaffarids (ilkhanate) era

since yazd, iran, which was a significant part of the country, was protected from the deliberate destruction of the mongols during muzaffarids era, it can be expected that there have been continuous construction activities in this area since the seljuq era. especially considering the specific political field, a special local style called muzaffarid or according to donald wilber yazd school under the influence of muzaffarid rulers can be identified and introduced in this field. the purpose of this article is determining the spatial quality of sarabostan in the architecture of muzaffarid-timurid houses in yazd region. in this study, the oldest houses that have been registered and identified so far have been cited along with historical texts. considering the insufficient ilkhanate houses in other parts of iran and the number of historical references to the house in the historical text of yazd and also lack of enough research in this field, this article discusses the importance and position of sarabostan in the residential architecture of muzaffarid era. the present study tries to recognize the residential architecture in the muzaffarid era by combining interpretive-historical methods and study of examples and relying on library-documentary studies, as well as examining and analyzing the house-garden architecture of this period. the results of library research show that sarabostan is seen frequently and in different forms in the historical texts of the ilkhanate-timurid era of yazd. researches show that in accordance with the existing house-gardens and historical texts of yazd, three types of sarabostan have been identified. the first category includes houses with a pit- wooded land garden that is combined with the porch. the second category includes houses that have a small garden called behind the garden (khalfe bagh). this category has two subspecies, the first one is included four- iwan (porch chamber) houses with khalfe bagh and the second one includes ilkhanate houses with a back garden.