جایگاه گونه‌شناسی کاربندی‌ها بر پایۀ آموزه‌های استادکاران سنتی از دیدگاه هندسۀ نظری و عملی

با توجه به قابلیت‌های هندسی و سازه‌ای که در کاربندی مشهود است، این ساختار در ادوار مختلف تاریخ ایران توسعۀ فراوانی نموده و گونه‌های فراوانی از آن منشعب شده است. فقدان ادبیات مشترک میان معدود منابع موجود در زمینه‌های ترسیم کاربندی و نیز اصطلاحات خاص هرکدام، مانعی در درک درست این شیوه‌ها است. در این پژوهش ابتدا داده‌های مربوط به هندسۀ نظری (پلان و طرح سه‌بعدی) کاربندی‌ها بر اساس آموزه‌های استادکاران سنتی، جمع‌آوری شد؛ سپس تلاش شد تا برای کسب شناخت بیشتر این عنصر معماری اسلامی، با ایجاد نظمی منطقی در مطالب پراکندۀ قبلی، دسته‌بندی مشخص ایجاد شود. ابتدا نمونه‌های مختلف از نظر شکل هندسی و کاربری فضایی آن‌ها بر اساس آموزه‌های استادکاران سنتی و پژوهشگران مختلف در این گستره، دسته‌بندی‌شده سپس به مقایسۀ آن‌ها پرداخته می‌شود؛ بنابراین شیوۀ پژوهش حاضر علی- مقایسه‌ای است. گردآوری اطلاعات به روش مشاهده مستقیم و گرفتن عکس از نمونه‌ها بوده و در تحلیل آن‌ها از منابع کتابخانه‌ای و اسناد مرتبط استفاده‌شده است. بنابر یافته‌های پژوهش، هریک از استادکاران شیوۀ خاص خود را برای گونه‌شناسی کاربندی‌ها ارائه داده‌اند. در روش‌های سنتی ترسیم کاربندی، گام ابتدایی تعیین بستر یا زمینۀ کاربندی بر اساس شکل و تناسبات بستر ادامه می‌یابد. در بررسی پوشش‌هایی که دارای کاربندی هستند، ساختار شکلی پلان بر روی فرم کاربندی، تاثیرگذار است. این بدان معناست که در یک زمینۀ مشخص با نسبت طول به عرض مشخص می‌توان کاربندی‌های خاصی را پیاده کرد که عوامل گوناگونی روی آن‌ها تاثیرگذارند. عوامل گوناگون در اختیار معمار مجری بر تصمیم‌گیری‌های او دربارۀ جزئیات این ویژگی‌ها تاثیر می‌گذارد. مطالعۀ کاربندی نیازمند نگاهی همه‌جانبه است؛ نگرشی که ملاحظات ساختاری و شکلی را به طور توامان در نظر گیرد. کاربندی‌ها بر اساس تناسبات چندضلعی زمینه، موقعیت قرارگیری شمسه نسبت به اضلاع زمینه، تعداد، زوج یا فرد بودن اضلاعشان، نحوۀ قرارگیری و تداخل چهارگوش‌های زمینه، نحوۀ اتصال نقاط تقسیم روی دایرۀ محیطی چندضلعی زمینه و... نام‌گذاری و دسته‌بندی می‌شوند.

the typology of karbandis based on the geometry of the teachings of traditional master builders from the point of view of theoretical and practical geometry

due to the geometric and structural capabilities that are evident in karbandi, this structure has been developed in different periods of iran’s history and many species have been isolated from it. the lack of common literature among the few existing resources in the field of drawing karbandies and the specific terms each impedes the understanding of these methods. in this research, first the theoretical (plan and 3d design) geometric data was collected, then, based on the teachings of the traditional master builders and using the previously scattered material a logical order and specific category was created. to do so, various samples were classified and then compared in terms of geometric shape and space usage based on the teachings of traditional master builders and researchers in this field. therefore, the present research is causal-comparative. data gathering was done by direct observation, taking pictures of the samples and analysis of library resources and related documents. according to research findings, each of the masters provided their own methodology for the typology of karbandies. in the traditional drawing method of karbandi, the basic step of determining the field of karbandi is based on the shape and proportions of the base. studying covers that have karbandi shows that formal structure plan is effective on the form of karbandi. this means that on a specific base with a length to width ratio profile special karbandies can be assigned which are affected by various factors. these factors can affect the architect’s style and decision making. studying karbandi requires a comprehensive look. an attitude that takes into account both structural and form considerations. karbandies are named and categorized based on the polygonal proportions of the base, the location of the shamseh relative to the sides of the base, the number, the pair or the individual of the sides, the way of placement and interference of the quadrangles of the base, the way of connecting the dividing points on the peripheral circle of the polygon, the base, and etc.