جایگاه و نقش ملاط گچ در معماری دوران اشکانی، از منظر فنی و تحولات سبک‌شناختی

در دوره فرمانروایی اشکانیان، سبک نوینی در معماری ایران با نام سبک پارتی پایه‌گذاری شد و تحولاتی در نوع مصالح و اجرای طرح بناها پدید آمد که یکی از تاثیرگذارترین تغییرات را می توان استفاده گسترده از گچ دانست. از آنجا که گچ در قلمرو اشکانی به وفور یافت می‌شد و دارای استحکام و شکل‌پذیری آسان بود، از یک سو به‌عنوان مصالح مستحکم قابل استفاده بود و از سوی دیگر قابلیت اجرای آرایه‌های مختلف در بنا را داشت. این پژوهش با بررسی سیر تحول معماری دوران اشکانی و تحلیل شواهد استفاده از ماده گچ با استناد بر منابع کتابخانه‌ای و داده‌های به دست آمده از بررسی‌های میدانی، به واکاوی دلایل استفاده گسترده فنی و هنری از این ماده در دوران اشکانی، و تاثیر آن در شکل‌گیری سبک پارتی و انتقال آن به دوره‌های دیگر پرداخته است. در نتیجه این بررسی‌ها مشخص شده است که گچ به دلیل خواص منحصربه‌فرد خود پاسخگوی بسیاری از نیازهای معماران و هنرمندان این دوران بوده است. استفاده از این ماده به‌عنوان ملاط، ساخت دیوارهای مستحکم و پوشش‌های منحنی برای بنا بدون نیاز به قالب را فراهم کرد، و به‌کارگیری آن در تزیینات باعث گسترش هنر گچبری و نقاشی‌دیواری، و بی نیازی به حجاری‌های سنگی زمان و هزینه‌بر مانند دوره‌های گذشته شده است. همچنین بررسی‌های سبک‌شناسی آرایه‌های گچی مشخص می‌کند که در ابتدای این دوره نفوذ هنر هلنی در شیوه اجرا و نقشمایه‌های هنری بالا بوده است، اما به‌تدریج این تاثیر کمرنگ‌تر شده و در اواخر دوره اشکانی نفوذ الگوهای شرقی بیشتر می‌گردد. در نهایت معماری و هنر اشکانی به‌عنوان یک سبک مستقل تجارب خود را از نظر فنی و هنری به دوران بعد و با واسطه به هنر و معماری اسلامی منتقل می‌کند.

the role and position of gypsum mortar in parthian architecture

during the parthian rule, a new style was established in iranian architecture called parthian style, and changes occurred in the type of materials and the building’s plan, and one of the most influential changes of which can be considered the extensive use of gypsum. because gypsum was abundant in the parthian realm and had strength and formability, it could be used as a strong material, and was able to execute various arrays. this study examines the evolution of parthian architecture and analyzes evidence of the use of gypsum based on library resources and data obtained from field surey, to analyze the reasons for the widespread technical and artistic use of this material during the parthian period, the parthian style and its transmission to other periods. as a result of these studies, it has been determined that gypsum has met many of the needs of architects and artists of this period due to its unique properties. the use of this material as mortar provided the construction of strong walls and curved roof for the building without the need for formwork, and its use in decorations expanded the stucco and mural painting, and did not require stone carvings as in previous periods, which have been expensive. is. also, stylistic studies in plaster arrays showed that at the beginning of this period, the influence of hellenic art on performance style and artistic motifs was high, but gradually this influence diminished and at the end of the parthian period the influence of eastern patterns increased. finally, parthian architecture and art, as an independent style, transfers its experiences technically and artistically to the next era and through intermediaries to islamic art and architecture.