تحلیل ارائه و کاربرد حمام‌های دوره قاجار (مطالعه موردی سنندج: حمام خان و حمام عمارت ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام)

با توجه به نزدیکی زمانی دوره قاجار با دوران معاصر و درنتیجه وفور آثار به‌جای‌مانده این دوره در مقایسه با دوره‌های قبل، شناخت بیشتری از تزئینات وابسته به معماری این دوره وجود دارد. این معماری و تزئینات درنتیجه شرایط فرهنگی خاص حاکم بر این دوره، به‌ویژه تاثیرگذاری هنرهای مغرب‌زمین، ویژگی‌هایی خاص و گاه متفاوت با نمونه‌های اعصار قبل یافته است. می‌توان گفت معماری قاجار ادامه‌دهنده معماری دوران صفوی است. یکی از بناهایی که در دوران قاجار از الگویی ثابت پیروی کرده و ادامه‌دهنده دوره‌های پیشین خود بوده، حمام‌ است. حمام‌ها علاوه بر جنبه کارکردی که محلی برای تطهیر و نظافت بوده‌اند، با توجه به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خود، کارکردهای اجتماعی و حتی سیاسی و به‌نوعی نقش رسانه‌ای نیز داشته‌اند. امروزه در شهر سنندج بیش از چند حمام تاریخی وجود دارد که تاکنون پژوهشی به‌طور کامل و جامع در زمینه بررسی تطبیقی آنها صورت نگرفته است. در همین راستا، این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به‌صورت بررسی‌های میدانی و کتابخانه‌ای برای دستیابی به وجوه اشتراک و افتراق حمام‌های شاخص دوره قاجار شهر سنندج و تحلیل ارائه ساختار و کاربرد این حمام‌ها صورت گرفته است. حمام‌های مورد پژوهش حمام خان و حمام عمارت ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، روش و منش بانی این مکان نقش بسیار زیادی در مردم‌واری بنا دارد. تا آنجا که بانی حمام خان به جهت سعی در توسعه فضاهای شهری و به‌دلیل موقعیتی که در فضای حکومتی دارد، فضاهای شهری را در مناطقی که از لحاظ راهبردی موقعیتی بهتر دارند، بنا کرده است. بانی حمام ملالطف‌الله با استفاده از نمادها و تزئینات و آرایه‌های معماری این هدف را القا کرده که حامی مردم و حلقه ارتباطی بین مردم و حکومت است.

analysis of the presentation and use of qajar bathhouses (case study of sanandaj: hammam-e khan bathhouse and the bathhouse of the mansion mullah lutf allah shaykh al-islam)

due to the time proximity of the qajar period with the contemporary period, today there are a lot of works belonging to this period compared to previous periods; as a result, there is more knowledge about the architectural decorations of this period. regarding the special cultural conditions prevailing in this period, especially the influence of western arts, these architectures and decorations demonstrate special and sometimes different characteristics from the examples of previous eras. it can be said that qajar architecture is a descendant of safavid architecture in term of pattern. one of the buildings that followed a fixed pattern during the qajar period and continued its previous periods is the bathhouse. bathhouses, in addition to the functional aspect, which was a place for purification and cleaning, according to their characteristics and capacities, also had social and even political functions and, in a way, a media role. today, there are more than a few historical bathhouses in sanandaj that have not been fully and comprehensively researched. in this regard, this research was conducted in a descriptive-analytical manner and data collection was done in the form of field and library surveys to obtain commonalities and differentiation of the significant bathhouses of the qajar period in sanandaj and analyze their structure and use. the bathhouses studied are the hammam-e khan and the bathhouse of the mansion of mullah lutf allah shaykh al-islam. the results of the research showed that their founders’ method and character play a very important role in being people-oriented. so much so that in order to try to develop urban spaces and because of his position in the government space, the founder of hammam-e khan, has built urban spaces in areas that are strategically better located. in the bathhouse of mullah lutf allah, its founder has tried his best to instill the goal of supporting the people and the link between the people and the government using symbols, decorations and architectural arrays.