معماری استقرارهای جوامع هزاره پنجم (سوم ق.م) در شرق زاگرس مرکزی

مطالعه معماری جوامع پیش ‌از تاریخ و بررسی یافته‌های معماری امری مهم است؛ زیرا اطلاعات ارزنده‌ای درباره فضاهای روستایی جوامع هزاره‌های پنجم تا سوم ق.م. شرق زاگرس مرکزی در اختیار ما می‌گذارد. با توجه به اینکه شرق زاگرس مرکزی در کریدور بینابین شمال غرب و دیگر نقاط زاگرس مرکزی قرار گرفته است، نوعی برهم‌کنش تکنیکی و سازه‌ای از هزاره پنجم، چهارم و سوم ق.م. بین روستاهای شمال غرب ایران مانند حاجی‌فیروز و دالما از یک‌سو و قشلاق، گودین و پیسا در شرق زاگرس مرکزی از سوی دیگر نشان می‌دهد؛ بنابراین مطالعه ویژگی‌های بومی، محلی و همچنین تاثیرات متقابل فرهنگ‌های هم‌زمان در بافت این محوطه‌ها بسیار اهمیت دارد. بافت معماری محوطه‌های قشلاق، گودین و پیسا شامل فضاهای استقراری، پخت و پز و سکوهای نشیمن است. در این مقاله، افزون بر شرح ویژگی‌های ساختمانی جوامع روستایی هزاره پنجم تا سوم ق.م. در شرق زاگرس مرکزی، تکنیک‌های معماری حاصل از کاوش‌های باستان‌شناسی بررسی شده است. نتایج به‌دست‌آمده، تاثیر محیط‌زیست منطقه، مصالح دردسترس و سازگاری اقلیمی بافت معماری را به‌خوبی منعکس می‌کند. همچنین در برخی موارد به نشانه‌های معماری سنتی- روستایی بومی حال حاضر در محل نیز استناد شده است. معماری اولیه این منطقه، به‌عنوان یک عنصر فرهنگی هنری از ارتباطات فرامنطقه‌ای، ویژگی‌های بومی و فناوری‌های نوآورانه ترکیب یافته است. ویژگی دیگر، استفاده از فضاهای باز در این محوطه‌هاست که در نوع خود یک نوآوری و یک خصیصه بومی محسوب می‌شود؛ سنتی که بعدها در معماری روستایی و بومی به‌صورت ظهور ایوان، همین نقش را ایفا کرده است. این پدیده به‌نوعی انطباق اولیه معماری با شرایط اقلیمی است. در این مقاله به معرفی پلان، ترکیب کالبد و مصالح مورد استفاده و تکنیک‌های معماری اولیه به‌مثابه تجربیاتی کهن از ایجاد فضاهای مقاوم و منطبق با زیست‌بوم محل پرداخته‌ایم.

architecture of the settlements of the fifth-third millennium bc in the east of central zagros

the study of the architecture of prehistoric societies and the study of architectural findings is important as it provides us with valuable information about the rural spaces of the societies of the fifth to third millennia bc in eastern central zagros. excavations at tepe godin, qishlaq and pisa drew light on a chalcolithic site in the high region separating the east central zagros and the southern lake urmia basin. though cultural interface between the two regions that was alluded to in the earlier publications, nothing was known of the existence of intermediate sites between them.through cultural studies of the archaeological sites, regarded as the regional key site and a major settlement from the chalcolithic period with clear evidence of dalma traditions, the present work attempts to illustrate the origin and development of the dalma culture in the region and to study the evolution in the eastern central zagros hinterlands. also, the cultural developments that took place in these hinterlands will be elucidated and the role of sites as a key settlement site in this regard will be determined and the trend of the economic, social and cultural changes of the site’s inhabitants over time will be explained in light of archaeological data. in this context, absolute dates of ceramics would greatly facilitate the precise identification of the strata through providing a chronology for the region. with regard to the architecture, it is interesting that the 9-meter deposit contains four architectural phases, a sequence so far unattested at any other site. the most characteristic feature of indigenous architecture is the use of plaster in coating purposes. the major adaptation concerns the formation of architectural units. the houses orient southward, while winds prevail from the west during the winter. the observations outlined above are, as stated, all typical of the eastern central zagros. in this article, in addition to describing the structural features of rural communities of the fifth to third millennia bc in the east of central zagros, attempts have been made to examine the architectural techniques resulting from archaeological excavations.