مطالعه و شناخت کاروان‌سراهای درون‌شهری استان مازندران (نمونه موردی: شهر ساری و بابل)

 کاروان‌سراهای درون‌شهری کنار بازار علاوه بر جایگاه ورود کالا به شهر به‌وسیله چارپایان، مهمان‌سرا و اقامتگاه کاروانیان نیز محسوب می‌شدند. در شهرهای مهم شمالی مانند ساری، بابل، گرگان و رشت کاروان‌سراهای متعددی وجود داشته که تنها تعداد ناچیزی از آنها باقی مانده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه کاروان‌سراهای درون‌شهری در مناطق شمالی و عوامل موثر در شکل‌گیری و ساختار معماری آنهاست. این تحقیق براساس مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی نگارنده در فاصله سال‌های 1394 تا 1398 صورت گرفته است. معماری این سراها عمدتاً به‌صورت حیاط مرکزی و حجره‌هایی در گرداگرد آن، مشابه دیگر کاروان‌سراهای ایران است، اما نوع پوشش سقف، مصالح بومی، تزئینات، تعداد، نوع بازشوها و نوع استقرار بنا، متاثر از اقلیم معتدل شمال و ویژگی‌های معماری دوره قاجار است. این سراها عمدتاً در دو طبقه با فضاهای تجاری حجره، بارانداز و اسطبل در طبقات همکف و فضاهای استراحت کاروانیان در طبقه بالا ساخته شده‌اند. در دوره پهلوی با رشد شهرنشینی و افزایش کاربرد ماشین از اهمیت این کاروان‌سراها کاسته شد. همچنین این مکان‌ها تغییر کاربری یافتند و بعضی از آنها به سراهای تجاری دوطبقه در راستای خیابان اصلی تبدیل شدند.

studying and recognition of the downtown caravansaries of mazandaran province (sari and babol: a case study)

in addition to the place of entry of goods into the city by livestock, caravanserais in the inner city were also considered as livestock, inn and caravanserai residence. in the important northern cities such as sari, babol, gorgan and rasht, there were several caravanserais, only a few of which have remained. the aim of this study was to study the inner-city caravanserais in the northern regions and the factors affecting the formation and structure of their architecture. this research is based on the author’s library and field studies between 2015 and 2019. the architecture of these buildings is mainly similar to other caravanserais in iran in the form of a central courtyard and chambers around it, but the type of roof covering, local materials, decorations, number, type of openings and type of building are influenced by the temperate climate of the north and architectural features of qajar period. these halls are mainly built on two floors with commercial chambers, wharfs, and stable in ground floors and resting room for caravansaries’ people were located in the upper floor. in the pahlavi period, with the growth of urbanization and increasing use of cars, the importance of these caravanserais decreased. these places also changed their use, and some of them became two-story commercial buildings along the main street.