مطالعه تطبیقی دیوارنگاری در خانه‌های ایران و ترکیه در بستر تعامل با دنیای غرب (نمونه موردی؛ خانه های قاجاری تبریز و عثمانی توکات)

به‌دلیل ارتباط جهان اسلام با غرب و ورود عناصر غربی تغییری عمیق در هنر دیوارنگاری ایجاد شد. دیوارنگاری که قبل از سدۀ 18م در اختیار دربار قرار داشت، با کم‌رنگ شدن جنبۀ درباری‌اش، جنبۀ مردمی پیدا کرد و بین مردم مقبولیت یافت و در فضاهای خانه‌های افراد اعیان جامعه بروز نمود. نقاشی‌های دیواری در خانه‌های تاریخی دو شهر تبریز و توکات دردورۀهای قاجار و عثمانی که از مهم‌ترین حکومت‌های جهان اسلام بوده‌اند، می‌توانند منبع خوبی برای شناسایی و بررسی نقوش باشند. این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این سوالات است که تغییرات رخ‌داده در جامعۀ قاجار و عثمانی، موجب چه تغییراتی در دیوارنگاری‌ها گردید؟ دیوارنگاری‌های قاجاری و عثمانی چه وجوه اشتراک و تمایز، از نظر ویژگی‌های مضامین تصویری، با هم دیگر دارند؟ براین اساس پژوهش حاضر با بررسی دیوارنگاری‌های خانه‌های شهرهای تبریز و توکات، بر اساس مدارک تصویری و نوشتاری موجود به شناسایی، دسته‌بندی و مقایسۀ تطبیقی نقوش می‌پردازد. نتیجۀ بررسی‌ها نشان داد دیوارنگاری‌ها را می‌توان از دو منظر موضوعات و شیوۀ اجرا بررسی کرد. به فراخور مبحث، مضامین موجود در دیوارنگاری‌ها به سه دستۀ اصلی (نقوش انسانی-حیوانی، نقوش معماری - طبیعت و نقوش تزیینی) تقسیم گردید. پس از بررسی نقوش مشخص گردید که تصاویر دارای تشابهات و تمایزاتی در مضامین و تکنیک‌ها با هم دیگر دارند. علی‌رغم اشتراکی مانند ماهیت تصویر، اصول و قواعد که عدم‌تسلط بر قواعد، به‌وضوح در نمونه‌ها دیده می‌شود تمایزاتی به‌علت مختصات مکانی تبریز و توکات به وجود آمده‌اند. از عمدۀ تمایزات می‌توان به متنوع بودن نقوش و رنگ، کیفیت بالاتر و نحوۀ اجرای بهتر نقوش قاجاری به‌دلیل پایبندی به اصول نگارگری ایرانی نسبت به نقوش عثمانی اشاره کرد. همچنین نزدیکی و ارتباط بیش‌تر عثمانیان با دنیای غرب و التقاط‌گرایی و تاثیر بیش‌تر، مهم‌ترین دلیل برای بروز تمایز بین دیوارنگاری‌های دو دورۀ قاجار و عثمانی باشد.

an adaptive study of murals in iranian and turkish homes in the context of interaction with the west world (case study; qajar houses of tabriz and ottoman tokat)

due to the connection of the islamic world with the west and entrance of western elementsa change in mural painting art happened. the mural that was in the possession of the court before the 18th century by fading out of its court aspect it appeared in houses of nobles. murals had in the historical houses two cities of tabriz and tokat of the qajar and ottoman periods  can be a good source for studying and investigating designs. research according to descriptive-analytical method with library studies trying to answer the questions that renovations in qajar and ottoman society, caused what of changes in the murals? what are the commonalities and differences between qajar and ottoman murals in terms of visual themes characteristics?the present study, identifies, categorizes and compares by surveying the murals of houses in the cities of tabrizand tokatbased visual and written documents. the results showed that murals can be studied from two perspectives topics and methods of execution. according to the topic the themes in the murals were divided into three main categories (human-animal, nature-architectural and decorative). after investigating, it was found that images have similarities and differences in themes and techniques.despite the commonalities such as the nature of the image and the principles and rules the lack of mastery of the rules is clearly seen in the examples. distinctions have been made due to the locative coordinates of tabriz and tokat. one of the main differences is the variety of patterns and colors, higher quality and better execution of qajar motifs due to adherence to the principles of iranian painting compared to ottoman motifs. also the closeness and connection of the ottomans with the west world, eclecticism and greater influence is the most important reason of the distinction between the murals of the qajar and ottoman periods.