نظام دفع آب دشت فیروزآباد در دوران ساسانی و اسلامی

فناوری انتقال آب نقش مهمی در شکل‌گیری و تداوم حیات مراکز شهرنشینی در دوره‌های مختلف داشته است. یکی از ویژگی‌های این فناوری، نظام دفع آب است که تاکنون ‌چنان‌که باید و شاید بدان پرداخته نشده است. به نظر می‌رسد ساسانیان در این زمینه، بسیار تلاش کرده و نشان داده‌اند که این شیوه به‌عنوان یک زیرساخت، به چه میزان، تعیین‌کننده، موثر و حائز اهمیت برای دیگر شیوه‌های انتقال آب بوده است. بر همین اساس نگارندگان با توجه به بررسی‌های میدانی و پژوهش روی شیوه‌های انتقال آب در دشت فیروزآباد، با پرسش‌هایی روبه‌رو شدند. اینکه با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و زیست‌محیطی دشت فیروزآباد، چه تدابیری برای دفع آب‌های سطحی و زیرزمینی در دوران ساسانی و اسلامی در نظر گرفته شده بود؟ اجرای این نظام منسجم، چه تاثیری در شکل‌گیری و استمرار سکونت گاه‌ها و اقتصاد دشت فیروزآباد داشته است؟ رویکرد پژوهش تاریخی- توصیفی - تحلیلی است و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده است. مطالعه میدانی، گستره دشت فیروزآباد به مساحت 276 کیلومترمربع را شامل می‌شود. در این گستره، تاسیسات آبی شامل رودخانه، چشمه، آبراه، قنات، پل‌بند، سیل‌بند، مسیل و بارش‌های سالانه بررسی و مطالعه شده است. این مطالعات روشن می‌کند که در دوره ساسانی نظام دفع آب یکی از عوامل بسیار مهم و تعیین‌کننده در شکل‌گیری زیرساخت و توسعه شهرنشینی و دیگر نظام‌ها و فناوری‌های انتقال آب در دشت فیروزآباد بوده است. سیاست‌های دقیق اتخاذ شده توسط ساکنان دشت تا قرن حاضر نگهداری و بهره‌برداری شده است. علاوه بر این نام‌های بومی که در این راستا به ‌کار برده شده، بسیار مهم و قابل‌توجه است. مهم‌تر آنکه به دلایل شکل‌گیری شهر اردشیرخوره در بخش شرقی رودخانه پرداخته شده است. پژوهش حاضر به مدد یافته‌های باستان‌شناختی و مردم‌شناسی، شیوه‌های دفع آب این دشت را شناسایی و مزایای به‌ کارگیری آن‌ها را معرفی کرده است.

firuzabad plain water disposal sistem in the sasanid and islamic periods

water transfer technology has played an essential role in forming and survival of urban centers in different periods. one of the features of this technology is the water disposal system, which has not been addressed as it should be. it seems that the sassanids have worked hard in this regard and have shown to what extent, as an infrastructure, it has been decisive, effective, and important for other methods of water transfer. questions were raised after field studies and literature review on water transfer methods in firuzabad plain. 1- according to the geographical and environmental features of firuzabad plain, what strategies were considered for the disposal of surface and groundwater during the sassanid and islamic periods? 2- what effect has made the implementation of this coherent system on the formation and continuity of settlements and the economy of firuzabad plain? the research approach is historical-descriptive-analytical and has been done using library and field studies. the field study covers the extent of firuzabad plain with an area of 276 square kilometers. in this area, the water facilities, including river, spring, waterway, qanat, bridge dam, flood dam, and annual rainfall, were studied. these studies clarify that in the sassanid period, the water disposal system was one of the most important and determining factors in the formation of infrastructure and urban development and other systems and technologies of water transfer in firuzabad plain. the exact policies adopted have been maintained and exploited by the inhabitants of the plain until the present century. also, the native names used in this regard are very important and significant. more importantly, it deals with the reasons for the formation of ardeshir khowarah in the eastern part of the river. using archaeological and anthropological findings, this research identifies the water disposal methods of this plain and introduces the advantages of using them.