چگونگی و چراییِ راهیابی مقدمۀ شاهنامۀ ابومنصوری در دست‌نویس‌های شاهنامۀ فردوسی

زمینه: شاهنامۀ منثور ابومنصوری، پیش از فردوسی به دستور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق و با فراخوانی چهار موبد تدوین شد. از این متن که پایۀ کار فردوسی در نظم شاهنامه بوده، تنها مقدمۀ آن، آن هم به سبب راهیابی به برخی دست‌نویس‌های شاهنامه، به جا مانده است؛ به گونه‌ای که از دوازده دست‌نویس اساس کار تصحیح خالقی مطلق، ده نسخه آن را در خود داشته‌اند.روش: در این پژوهش برآنیم به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد کتابخانه‌ای، چگونگی و چرایی راهیابی مقدمۀ شاهنامۀ ابومنصوری را به شاهنامۀ فردوسی نشان دهیم.یافته‌ها: نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که فردوسی در تدوین‌ و تحریر سوم شاهنامه که در پی ناامیدی از دربار غزنه انجام شده است، در تقابل با محمود غزنوی و برای جبران آشکارا نام نبردن از ابومنصور در تحریر پیشین به واسطۀ دشمنی غزنویان با او، هجو محمود و مقدمۀ قدیم شاهنامۀ ابومنصوری را در آن می‌گنجاند که سپس‌تر، این تغییرات در تحریر سوم به دست‌نویس‌های شاهنامه راه می‌یابد.

the how and why of the inclusion of the preface of abu mansuri’s shahnameh in ferdowsi’s shahnameh manuscripts

purpose: the shāhnāmeh-ye mansuri (prose shāhnāmeh of abu mansuri) was compiled before ferdowsi by the order of abu mansur muhammad ibn abd al-razzaq, with the collaboration of four zoroastrian priests. this text, which served as the foundation for ferdowsi’s poetic version of the shāhnāmeh, has only partially survived; specifically, its introduction has been preserved, primarily because it was included in some manuscripts of ferdowsi’s shāhnāmeh. from among the twelve manuscripts used as the basis for the critical edition by khaleghi-motlagh, ten contain this introduction.method and research: in this research, we aim to demonstrate, through a descriptive-analytical method and a library-based approach, the how and why of the inclusion of the introduction of the shāhnāmeh-ye abu mansuri into ferdowsi’s shāhnāmeh.findings and conclusions: the findings of the research indicate that ferdowsi, during the compilation and revision of the third version of the shāhnāmeh—undertaken after his disillusionment with the ghaznavid court—incorporated both a satire of mahmud of ghazni and the ancient introduction of the shāhnāmeh-ye abu mansuri as a form of opposition to mahmud. this was done to compensate for the explicit omission of abu mansur’s name in the earlier version, a result of the ghaznavids’ hostility toward him. these changes, introduced in the third revision, were later integrated into the manuscripts of the shāhnāmeh.