بازتاب اندیشه‌های ملامتی در فتوت نامه‌های صوفیانه تا قرن پنجم

زمینه: پژوهشگران دربارۀ میزان و چگونگی ارتباط بین دو مکتب ملامتیه و فتوت نظر یکسانی ندارند؛ برخی آن دو را یکی دانسته و برخی دیگر منکر این ارتباط شده‌اند. مسئلۀ اصلی در اینجا این است که؛ با توجه به متن رسائل ملامتیه و فتوت‌نامه‌ها تا قرن پنجم هجری، چه شباهت ها و تفاوت‌هایی بین اصول فتوت و ملامتیه وجود داشته‌است. هدف این پژوهش تبیین شباهت‌ها و تمایزهای دو مکتب ملامتیه و فتوت است تا از این طریق دلایل اختلاف نظرهای موجود بین پژوهشگران در خصوص رابطه فتوت و ملامتیه و تصوف روشن شود.روش: روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی- توصیفی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای است.یافته ها: نتایج حاصل از پژوهش، بیانگر برداشت‌های گونه‌گون و متفاوت در این خصوص است. ابوعبدالرحمن سلمی نویسندۀ اولین فتوت‌نامه که خود از پیروان ملامتیه بوده در «رسالۀ ملامتیه» تعریفی از جوانمردی ارائه می‌کند، که در آن جوانمرد همان ملامتی کامل است، اما همو در «کتاب‌الفتوه‌»، مانند سایر فتوت‌نامه‌های این دوره نوعی فتوت صوفیانه را معرفی کرده‌است که تفاوت‌های عمده‌ای با اصول ملامت دارد. در جوانمردی عیاران نیز که «قابوسنامه» معرف آن است، از اصول اساسی ملامتیه نشانی نیست. به نظر می‌رسد تفاوت دیدگاه پژوهندگان از اینجا سرچشمه گرفته‌است. در واقع کسانی که رسالۀ ملامتیه سلمی را مبنای کار خود قرار داده‌اند، جوانمردان و ملامتیه را یکی دانسته‌اند؛ و گروه دیگر که جوانمردی را در مفهوم عیاری مدنظر داشته‌اند این دو را در تباین با هم یافته‌اند و گروه سومی که تصوف، ملامت و جوانمردی را شاخه‌هایی از یک اصل دانسته‌اند، فتوت صوفیانه را ملاک قرار داده‌اند.

reflection of reproachful thoughts in sufism fotowatnamehs up to the fifth century

purpose: researchers do not have the same opinion about the extent and nature of the connection between the two schools of thought, malamatiyah and futuwwa. the main issue in this study is considering the text of malamatiyah treatises and the futuwwatnamehs up to the fifth century ah, to see what common points and differences existed between the principles of futuwwat and malamatiyah. the aim of this research is to explain the similarities and differences between the two schools of malamatiya and futuwwa. in this way, the reasons for the differences in opinion among researchers are clarified. method and research: the research method in this article is analytical-descriptive. findings and conclusions: the results of the research reflect diverse and different perceptions in this regard. solami, the author of the first futuwwat-nama, who was himself a follower of malamatiya, provides a definition of futuwwa in his risalah malamatiya , in which futuwwa is the same as perfect malamaty. however, in kitab al-futuwwa , like other books of this period, he introduced a type of sufi futuwwa that has major differences from the principles of malamatiya. the futuwwa of the ayyaran, which is represented in the qaboosnameh , also lacks any trace of the fundamental principles of the malamatiyah. it seems that the difference in the researchers’ views originates from this issue. conclusions: in fact, those who have based their work on sollmi’s malamatiya treatise have considered the futuwwa and malamatiya to be the same; another group who have considered the futuwwa in the sense of ayyari have found the two to be in contrast. the third group, who consider sufism, malamatiya, and futuwwa to be branches of the same principle, have taken futuwwa of sufi as the criterion.