معرفی نسخه خطی بحرالخواص و بررسی محتوایی آن

هدف: بحرالخواص اثر طبیب کرمانی از مهم‌ترین کتاب‌های طبی نگارش شده در قرن نهم هجری است که هفت دست‌نوشته از آن در کتابخانه‌های سراسر جهان موجود ‌است. این اثر که قرابادینی در انواع داروهای گیاهی، معدنی و حیوانی و ترکیبات حاصل از آن‌هاست؛ از حیث درج بدل داروهای کمیاب و نام محلی ادویه‌ها در ایران و سایر ممالک و فراهم‌آوردن آرای حکیمان متعدد در کنار نظریات مولف، اهمیت ویژه‌ای دارد. تصحیح و معرفی این اثر موجب شناخت جایگاه آن در میان آثار مشابه، شناخت بدل داروها و ارائه‌ درمان های دارویی نوین در طب سنتی خواهدشد. روش :در این پژوهش به شیوه‌ توصیفی- تحلیلی به معرفی و بررسی محتوایی بحرالخواص پرداخته‌‌شده‌است. یافته ها:بحرالخواص حاصل تجمیع آرای موجود در اختیارات بدیعی و نظریات، تحقیقات و مشاهدات مولف و بیش از 60 حکیم دیگر است که برخی از آنان ناشناس‌اند. ترجمه‌ ادویه‌ها به پنج زبان و هفت گویش و ارائۀ ترکیبات دارویی جدید، بحرالخواص را به اثری قابل‌توجه تبدیل‌کرده‌است. نثر این اثر بینابین است؛ به طوری که دیباچه‌ کتاب نثری مصنوع و متکلف و آراسته به آرایه‌های لفظی و ادامه متن نثری علمی دارد. همچنین کاربردهای کهن زبانی و نحوی، استفاده از آرایه‌های معنوی و انعکاس اندیشه‌های ذهنی مولف در متن اندک است.  نتایج:بحرالخواص اثر طبیب کرمانی مشتمل بر یک مقدمه، سه مقاله و یک خاتمه است و در نگارش آن به صورت مستقیم از اختیارات بدیعی و گلستان سعدی تاثیر پذیرفته‌شده‌است. درج اسامی ادویه‌ به پنج زبان فارسی، ترکی، عربی، هندی و یونانی و هفت گویش مصری، شامی، خراسانی، کرمانی، شیرازی و کابلی بر اهمیت این اثر افزوده‌است. در بحرالخواص از آرای حکیمان مشهوری چون ابوعلی سینا، فخرالدین رازی، انصاری، جالینوس، دیسقوریدوس، ابن‌سراج‌الدین‌جوزجانی، ابن‌ماسویه، جاحظ، ارسطاطالیس، طبری، بقراط و ... استفاده‌شده‌است. تلخیص، تفصیل و تغییر دستورات دارویی دیگر حکیمان، نجوم پزشکی و دستورات دارویی جادویی و خرافی، ارائه‌ بدل داروها و نقل چندین درمان برای بیماری واحد از ویژگی‌های دیگر بحرالخواص است.

a content and stylistic study of bahr al-khavvas

purpose: bahral-khavass is one of the most important qarabadins of the 9th century ah. the inclusion of drug substitutes, local names of herbs, and the incorporation of the opinions of numerous physicians alongside the author’s own theories significantly enhance the work’s importance.  the aims of this research are to identify the author, to introduce bahr al-khavass and its characteristics, and to determine its place among similar works. method and research: this research employs a descriptive-analytical method to introduce and examine the content of bahr al-khavass. findings and conclusions: bahr al-khavass is a compilation of the opinions of more than 60 physicians and the author’s own theories. the translation of the herbs names into five languages and seven dialects, and the presentation of new drug combinations, make it an outstanding work.  the prose of bahr al-khavass is intermediate; the use of archaic grammatical and morphological structures, literary devices, and reflections of the author’s personal thoughts in the text are minimal. conclusions: bahr al-khavass was influenced by golestan and ekhtiyarat-e- badiei. the first article includes herbs names in persian, turkish, arabic, hindi, and greek, along with dialects from egypt, shami, khorasani, kerman, shiraz, and kabul. the author utilizes the opinions of avicenna, ansari, arastatalis, tabari, and others. archaic linguistic and grammatical structures and literary devices such as antithesis, rhyme, parallelism, simile, and metaphor are infrequent. the author’s act of praise, his study of medical and astronomical works, and his relative knowledge in these fields are prominent themes in this work.