نقدی بر تصحیح‌های تاریخنامۀ هرات و تصحیح و توضیح چند کلمۀ دشوار

زمینه: تاریخ‌های محلّی افزون بر ارزش‌های تاریخی و جغرافیایی، از منظر زبانی نیز حائز اهمّیّت هستند، به‌ویژه آن تاریخ‌هایی که در گذرگاه‌های تاریخی و جغرافیایی نوشته شده‌اند. تاریخنامۀ هرات تالیف سیفی هروی، از متون کهن تاریخ محلّی خراسان و گزارش وقایع روزگار ملوک آل کرت در قرن‌های 7 و 8ق است که مولّف شاهد عینی برخی از وقایع آن بوده است. مصحّح متونی چون تاریخنامه باید گذشته از شناختی از متون فارسی کهن، با زبان‌های دیگری نیز که مولّف با آنها آشنا بوده است، مانوس باشد.روش: در مقالۀ حاضر، با نگاهی انتقادی و با تاکید بر گسترۀ زبانی مولّف و با توجّه به عناصر درون‌متنی و منابع بینامتنی و نسخه‌ای تازه از این اثر به تصحیح و توضیح برخی از دشواری‌های زبانی متن پرداخته‌ایم.یافته‌ها: از تاریخنامۀ هرات دو تصحیح موجود است. تصحیح نخست در سال 1322ش توسّط محمّد زبیر صدیقی در کلکته به انجام رسیده است؛ و بار دیگر، در سال 1383 در ایران، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد تصحیح دیگری از این متن فراهم آمده است. هر دو تصحیح خطاها و سهوهای متعدّد و متنوّعی دارند؛ اشکالاتی که برآمده از عدم شناخت وزن، مانوس نبودن با سبک مولّف، نشناختن کلمات ترکی و عربی گاه نادر متن، آشنا نبودن با متون مرتبط با متن مورد تحقیق است.

a critique on the corrections of tārīkh-nāma-yi-herāt, and a correction and explanation of some difficult words

title and purpose: in addition to historical and geographical values, local histories are also important from a linguistic point of view, especially those histories written in historical and geographical passages. tārīkh-nāma-yi-herāt, authored by sayfi heravi, is one of the old texts of local history of khorasan and a report of the events of the time of the kings of the kart dynasty, also known as the kartids (in persian: آل کرت), in the 7th and 8th centuries a.d.; the author was an eyewitness to some of its events. in addition to having a knowledge of ancient persian texts, a correcter of texts such as tārīkh-nāma-yi-herāt must be familiar with other languages ​​that the author was familiar with.method and approach: in this study, by emphasizing the author’s linguistic range and considering the intratextual elements and intertextual sources, and based on a new manuscript of tārīkh-nāma-yi-herāt, some of the linguistic difficulties of the text have been corrected and explained.findings and conclusion: there are two editions of this book. mohammad zobayr siddiqī in calcutta did the first correction in 1322, and once again, in 1383 in iran, gholam-reza tabatabaei majd provided another correction of this text. both have many and varied errors and mistakes. the problems arise from not having a knowledge of meter, unfamiliarity with the author’s style, not knowing the sometimes-rare turkish and arabic words of the text, and unfamiliarity with the texts related to the text.