تحلیل اشعار عربی در نثر تجارب السّلف

تجارب‌السّلف اثر هندوشاه نخجوانی در سال 714 قمری، کتابی تاریخی مربوط به تاریخ خلفا و وزیران اسلامی تا برچیده شدن خلافت عباسیان است. منبع اصلی او کتاب «مُنیه‌ الفضلاء فى تواریخ الخلفاء و الوزراء» از محمّدبن على العلوى الطِّقطَقى است. به نوشته عباس اقبال این کتاب در میان کتب نثر فارسی کمتر نظیر دارد؛ هم از جهت جلالت مقام‌ در انشاء و هم از جهت دلکشی موضوع تاریخ خلفا و وزرا وسلاطین معاصر.«تجارب السّلف‌» تاریخ اسلام تا پایان خلفاى عبّاسى‌، یعنى تا سال 656 ق. است‌، دوره‌اى که حتّى پایان آن‌، قریب 60 سال پیش از تاریخ‌تالیف تجارب السّلف است. هندوشاه به عموم صحابه احترام مى‌گذارد و بی‌تعصّب، نزاع صحابه بر سر خلافت و جانشینى پیامبر(ص)، و یا رفتارو سیاست قابل انتقاد خلیفه سوم و نقش ارزشمند و کریمانه امام علی(ع) وحَسَنَین‌ در جهت حمایت از عثمان و نجات جان وى را با عباراتى شفاف ورسا مطرح کرده‌است. ‌این اثر ازمآخذ مُتقَن است که مطالب مستندى ازتاریخ اسلام را در بردارد و علاوه بر ارزش تاریخى‌، حائز مزایاى ادبى فراوان ‌است‌.نثرتجارب السّلف روان ودلنشین و بسیار فصیح است، نیز داستان‌ها و حکایاتی دلنشین و زیبا با تاریخ عَجین شده است؛ امّا اشعار عربی غالبا از دوره عبّاسی در لابلای نثرکتاب،نوعی تعقید ایجاد کرده است. در این مقاله به تحلیل جایگاه نحوی- بلاغی، معنای صحیح، صحّت شاعر و شعر می‌پردازیم.نیز اطّلاعات ادب عرب، مباحث نقد ادبی در شعر همچون مدح، هجو، اعتذار و نکات برجسته تاریخی، سیاسی و ادبی و اخلاقی و خطاهای موجود در این میان تحلیل می‌شود.

analysis of arabic poems in the prose of tajareb al -salaf

introduction fakhr al-din abu al-fadl hindushah ibn sanjar ibn abdullah sahabi kirani is a fascinating historical figure. he was from kirani, a region in nakhchivan, though the exact details of his life remain somewhat mysterious. some scholars believe he was born around 645 ah, while his death is thought to have occurred around 730 ah. hindushah was educated at the prestigious al-mustansiriyah school in baghdad, and his family had strong ties to the ruling elite of the time. he worked as a secretary, playing a role in the courts of influential families like the juwaynis, the atabakan sulghuri, and the atabakan of lorestan. among his notable works are tajareb al-salaf, mawarid al-adab, sihah al-ajam, and tuhfat al-ushaq. tajareb al-salaf, is a translation of al-fakhri, also known as muniyat al-fudala, which explores the histories of caliphs and ministers, written by ibn taqtaqi (660-709 ah). this translation was completed in 724 ah and includes some additions and omissions throughout. hindushah chose to omit the first section of ibn taqtaqi’s work, which focuses on the etiquette of kingship and governance, and instead dedicated that space to a detailed account of the life of the prophet muhammad (peace be upon him). the second part of the book dives into the history of the caliphs, ministers, and the conditions of that time. here, hindushah did not leave out any significant information, aside from some minor details, and he enriched the text with many additions, especially concerning the ministers from the buyid and seljuk dynasties. the book is structured in a clear way: it starts with the biography of the prophet (peace be upon him), followed by the first government, which covers the five caliphs from abu bakr to hasan ibn ali (peace be upon him). next, it discusses the umayyad caliphs and then the abbasid caliphs. it also touches on the rule of the alawids in egypt and the maghreb, along with the buyids and seljuks. for each caliph’s era, the book elaborates on the state of the ministry and provides biographies of their ministers. it wraps up with a discussion of the thirty-seventh abbasid caliph, al-mustasim, and his ministers (roghani, 1382 sh, p. 104).