تحلیل بلاغی حوزه‌های معنایی استعاره در نثر واعظ کاشفی (بدایع‌الافکار فی صنایع الاشعار و انوار سهیلی)

یکی از مطرح‌ترین شگردهای بلاغی، استعاره است که نه تنها در نوشتار منظوم و منثور ادبی، بلکه در گفتار روزمره،آگاهانه و ناآگاهانه جاری است و مددبخش ظرافت و زیبایی کلام می‌گردد. در درازنای تاریخ ادبی ایران این فن با دیگر فنون بدیعی اوج و فرودی بسیار پیموده،در قرن نهم هجری، دورۀ رواج سبک هرات و دنبالۀ آن سبک هندی، به ذروۀ خود رسید و پس از چندی رو به ابتذال گذاشت. یکی از مولّفان و ادیبانی که آثارش به ویژگی‌های سبکی این دوره آراسته است، ملّاحسین واعظ کاشفی،نویسندۀ نام‌دار و پُرکار فارسی است که آثار پرشمار و دیگرگونه‌ای از خود به جای نهاده‌است. قلمرو مطالعۀ نوشتار کنونی، دو کتاب بدایع الافکار و انوار سهیلی از این نویسنده‌است. نظر به اهمیت ادبی این دو اثر و مولّفشان، مقالۀ پیشِ رو قصد دارد تا به روش توصیفی‌تحلیلی، نمونه‌هایی از استعاره‌های آثار نام‌برده را در حوزۀ معنایی و ادبی، تحلیل بلاغی نماید. یافته‌ها نشان می‌دهد که کاشفی، با وجود الگوبرداری از نوشته‌های پیشینیان، با ترکیب حوزه‌های معنایی چندگانه و دور از هم درکاربرد استعاره نوآوری‌هایی داشته بدین معنی که اسم معنی را با فعل مربوط به اسم ذات ترکیب کرده تا برای بیان «سپری شدن جوانی» استعارۀ تبعیّه بسازد و با اضافات تشبیهی و استعاری، معانی فاصله‌داری را با چاشنی استعارۀ تبعیّه، شخصیّت‌بخشی، اضافۀ بیانی و استعاری ممزوج نموده و در سوی دیگر با درآمیختن اضافۀ استعاری اسنادی، اسناد مجازی، استعارۀ مکنیّه، تشخیص، استعارۀ تبعیّه و پارادوکس معنایی، شبکۀ پیچیده‌ای از استعاره و دیگر آرایه‌ها را با این حوزه‌های معنایی در هم تنیده‌است.

rhetorical analysis of semantic fields of metaphor in va'iz kashifei's prose (“badaye-ol-afkar” and “anwar soheili”)

introduction one of the most prominent rhetorical techniques is metaphor, which is used not only in literary poetry and prose, but also in everyday speech, knowingly and unknowingly, and helps the elegance and beauty of speech. this technique, along with other rhetorical techniques, reached its peak in the 9th century a.h, the period of popularization of the herat style, followed by the hindi style. one of the authors and writers whose works have stylistic characteristics of this period is molla hossain va’ez kashifi. badai’ al-afkar and ’anwar-e sohaili are among his most important works which are going to be analyzed in this article.  methodology this study is based on the descriptive analysis method by using library research and studying bada’i al-afkar and anwar sohaili by va’ez i kashifi for analyzing different types of metaphors in these prominent works. through this study, different definitions of metaphor are presented. then the author and his works are introduced and a brief description of their content and features is given. this research attempts to answer the following questions:  what is va’ez i kashifi’s innovation in metaphors? how has va’ez i kashifi combined different semantic areas in the form of his metaphors? the examples in this study are from these books: bada’i al-afkar and anwar sohaili. discussion bada’i al-afkar fi sanyaye’ al-ashaar, written by the famous 9th century scholar kamaluddin hossein vaez kashifi sabzevari, is the most extensive and informative rhetorical book in persian rhetoric; the value of bada’i al-afkar lies in the fact that the author has extensively studied the figures of speech in persian literature and has explored more what was briefly mentioned in the previous books and has obtained new uses and examples in many of the figures. also, in this book, we come across the figures of speech that are not mentioned in other rhetoric books, even the books at the same time. however, in writing these books, va’ez kashifi benefited from the previous works, especially from shams qais razi’s al-mu’ajm, and according to zabihullah safa, it is a re-writing of shams qais razi’s al-mu’ajm, except for the science of prosody.anwar sohaili is one of kashifi’s most famous works and a new writing of kalila and damna, which he composed in the name of sheikh ahmad sohaili, one of the rulers of the reign of sultan hossein mirzai baiqara, in fourteen chapters and an introduction, and although kashifi wanted to simplify its composition,but he couldn’t. kashifi’s writing style, wherever is not under the influence of another text or translation or citation of arabic language, is simple and fluent and is among the good works of the 9th century and the beginning of the 10th century a.h.