خوانش بینامتنی سیر نزولی و صعودی روح در آثار فلوطین و نجم الدین رازی

نظریۀ بینامتنیت به حضور یک یا چند متن در متن دیگر می پردازد و در خوانش بینامتنی، بر متون پیش روی مخاطب تکیه می شود . یکی از مباحث مهم عرفانی که می توان روابط بینامتنی آن را در متون فلسفی و عرفانی جست وجو کرد، سیر نزولی و صعودی روح از موطن اصلی و بازگشت به آن است. نجم الدین رازی عارف قرن هفتمی و فلوطین فیلسوف و عارف یونانی مصری در آثار خویش به این موضوع پرداخته اند. هدف اصلی این پژوهش خوانش بینامتنی آثار این دو عارف فیلسوف است که به شیوۀ توصیفی و تحلیلی بررسی و نقد شده است. با وجود انتقاد صریح نجم رازی از فلاسفه و مخالفت با برخی از آرای آنان، در خوانش بینامتنی مبحث سیر نزولی و صعودی روح، وجوه اشتراک متعددی در اندیشه های وی و فلوطین دیده می شود. فلوطین و نجم رازی در مباحثی همچون مفهوم سیر نزولی و صعودی روح، نزول روح در پیوستن به قالب و تاثیر عشق، جذبه و عنایت الهی برای صعود، فناناپذیری روح، ناهمسانی ارواح در سیر نزولی و صعودی و ... با یکدیگر همسو هستند. پدید آمدن حجب و انجام گناه را به عنوان موانع سیر صعودی روح ذکر کرده اند. همچنین خودآگاهی و شکوفایی استعدادهای بالقوه را نیز به عنوان حکمت و پیامد سیر روح از دیگر وجوه اشتراک اندیشۀ آنان است. به رغم استشهاد فراوان رازی به آیات و احادیث، دریافت هایش دربارۀ سیر نزولی و صعودی روح،  ترکیبی از بیان فلسفی و دریافت های عرفانی است.

intertextual reading of the descending and ascending course of the soul in the works of plotin and najmuddin razi

introduction the theory of intertextuality deals with the presence of one or more texts in other texts. intertextual reading relies on the texts in front of the readers. one of the mystical topics of interest is the descending and ascending course of the soul from its original home and returning to it. mystic najmuddin razi from the seventh century and greco-egyptian philosopher and mystic plotin mentioned this issue in their works. the main goal of this research is to perform an intertextual reading of their works. the analysis will be descriptive and analytical. despite razi’s criticism of philosophers and some of their opinions, in intertextual reading about the course of the soul, we see many similarities between his texts and plotinus on the mentioned subject. they have discussed topics such as the concept of the descent and ascent course of the soul, its descent in joining the body, the effect of divine rapture and love for ascending, the immortality of the soul, and the diversity of souls in this process. they have also mentioned the emergence of hijab and committing sins as obstacles to the ascending of the soul. additionally, self-awareness and flourishing are important aspects of the soul’s ascending journey. despite razi’s many references to verses and hadiths, his findings about the descending and ascending course of the soul are a blend of philosophical expression and mystical findings. methodology this research is based on analytical-descriptive methods and has a qualitative approach. library sources have been used to collect information. first, the topics related to the descending and ascending of the soul in the enneads or (the scripts of plotinus) translated by muhammad hasan lotfi and works of najmodin razi likemersadolebad, manarat al sairin, resale eshgh o aghl (love and intellect treatise), marmuzate (secrets) asadi, had been gathered and then the common sites between them had been mentioned.