خوانش کهن‌الگویی رویاها در رساله «بدوّالشّان» ترمذی از منظر نماد‌شناسی یونگ

رویا گاه تجلی‌ گاه ناخودآگاه فردی و جمعی بشر و بستر ظهور کهن‌الگوها، درقالب رمز و سمبل، است. یونگ، پیرو استادش فروید، به رویاها اهمیت زیادی می‌داد اما منشا آنها را «ناخودآگاه جمعی» می‌دانست. روایت خواب‌ها و مکاشفات عرفا نیز که مشتمل بر محتویات ضمیر ناخودآگاه آنهاست از متون قابل تفسیر و تطبیق با نمادشناسی یونگ است. بخشی از رساله‌ «بدوّالشان»، زندگینامه خودنوشت حکیم محمدبن‌علی ترمذی، روایت رویاهایی است که وی دیده یا دیگران، بویژه همسرش، دربارۀ او دیده‌اند. در این پژوهش، به شیوه توصیفی تحلیلی، این رویاها که برطبق نظر یونگ برآمده از ضمیر ناخودآگاه و دارای محتوایی نمادین است، تفسیر شده‌است. نتایج نشان می‌دهد این رویاها با نمادهای کهن‌الگویی یونگ قابل تطبیق و تفسیر است و کهن‌الگوهایی همچون فرایند فردیت، خویشتن، سایه، آنیما، پیر خردمند در آنها نمود یافته‌اند. تجربه‌ سفر به خانه‌ خدا در رویاهای ترمذی نمادی از سفر درونی وی است. برخی از کهن‌الگوهای یونگی همچون پیر خردمند، در بدوّالشّان، در قالب پیامبر، پیرمرد سفیدمو، فرشته و امیر، در نقش راهنمای ترمذی، ظاهر شده‌اند. مواجهه با خویشتن یا «فرامن» نیز با نماد گیاهان، اشکال هندسی، صخره، پرنده و درخت تجلی یافته‌است. ترمذی با راهنمایی‌های این نمادها باید از دشواری‌های راه سلوک بگذرد و به خودآگاهی و کمال برسد. همسر ترمذی نیز که بیشتر خواب‌ها درباره‌ ترمذی از او روایت شده، نمادی از آنیمای عارف است که او را در شناساندن سایه‌ها (نفس امّاره و امورات دنیوی) و رسیدن به خویشتن و فردیت یاری می‌دهد.

an archetypical interpretation of dreams in “bod’ushan” treatise of tirmidhi according to jungian semiotics

introduction some mystical texts narrate spiritual and mystical experiences with strange and cryptic expressions, and these transcendent experiences are only articulated in symbolic language. with the discovery of the collective unconscious by carl jung and his theories on dream interpretation, researchers have paid more attention to the relationship between symbolism and psychology, as well as the deeper layers of the human mind. jung believed that archetypes present in the unconscious appear manifest symbolically in dreams; therefore, the dreams and revelations of mystics can also be seen as manifestations of human myths and archetypes from jung’s perspective. the “badwo-sha’n” treatise which is an autobiographical account of the life of hakim tirmidhi and the dreams he and his wife had about him, symbolicly reflects the evolution and spiritual progress of this hadith scholar and the third century mystic . in this research, the authors attempt to show based on which of the jungian archetypes these dreams can be interpreted, and how the mystical symbols in tirmidhi’s dreams align with jungian symbolism.