بررسی نقش فرهنگ‌های آموزشی در تحکیم زبان فارسی در شبه‌قارّۀ هند (با استناد به فرهنگ محمودی)

فرهنگ‌های آموزشی، آمیزه‌ای از لغات و معانی و دستور زبان هستند که با زبانی ساده، معانی رسا و محتوای مختصر برای نوآموزان و محصّلین تالیف شده‌اند. بعد از تشکیل دولت‌های اسلامی در شبه‌قارّه در قرن هفتم هجری قمری، زبان فارسی تا هفت قرن زبان درباری و علمی شد، ازاین‌رو اهالی این خطه برای فراگیری آن متوسل به کتب لغت و دستور زبان شدند. به‌این‌منظور فرهنگ‌های بسیاری تدوین شد که از میان آنها فرهنگ‌های آموزشی همچون یک کتاب درسی نقش موثری در افزودن واژگان فارسی به حافظۀ لغوی نوآموزان و گویشوران فارسی‌زبان شبه‌قارّه داشتند. در این جستار ضمن آشنایی با این فرهنگ‌ها، با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به فرهنگ محمودی به‌عنوانِ نمونه‌ای از یک فرهنگ‌ آموزشی، صورت‌‌های مختلف زبان فارسیِ به‌کاررفته درآن بررسی شده‌است؛ صورت‌هایی همچون فارسیِ ایرانی، فارسیِ غیر ایرانی به‌ویژه ماوراءالنّهری، فارسیِ شبه‌قارّ‌ه‌ای، فارسیِ تحول‌یافته در معنا (واژگان فریبکار) و غیره. به‌منظورِ تبیین مقولات فوق، نمونه‌های از فرهنگ محمودی با استشهاد به متون فارسیِ شبه‌قارّه و مطابقت آنها با فرهنگ‌های فارسی، اردو، تاجیکی و افغانستانی ارائه گردیده‌است. در بررسی دیگر از‌طریقِ روش آماری میزان به‌کارگیری لغات و ترکیبات فارسی نسبت به زبان اردو به‌عنوانِ تاثیرپذیرترین زبان شبه‌قارّه از زبان فارسی، مورد سنجش قرار گرفته‌است. حاصل آنکه زبان فارسی از‌طریقِ فرهنگ‌های آموزشی که حدود 60 الی 70 درصد لغات آن‌ها را تشکیل می‌دهد به صورت‌های مختلف زبانی همچون تغییرات معنایی، تحولات آوایی و املایی، آمیختگی با دیگر حوزه‌‌های گویشیِ زبان فارسی، ساختن لغات جدید توسط گویشوران فارسی‌زبانِ شبه‌قارّه و غیره در این سرزمین ترویج و تحکیم یافته‌است.

examining the role of educational dictionaries in consolidation of persian language in the indian subcontinent (based of mahmoudi dictionary)

introduction lexicography in persian language, in addition to what is related to iran, owes to two neighboring countries, indian subcontinent and ottoman empire, where iran’s rich culture has dominated uniquely for centuries. after the attack of mahmud ghaznavi and the formation of islamic states in that land, language and literature of iran were brought to the land of india and pakistan, and persian language was official language of the sultansʼs royal count of delhi and deccan for seven centuries. therefore, the people of this land resorted to the vocabulary and grammar books to learn it in order to converse about economic, cultural, religious, governmental affairs, etc. the technique of lexicography was befittingly noticed among the literary and artistic techniques and many dictionaries were written in a variety of types such as subject, poetical, general, educational ones. many dictionaries were compiled and educational dictionaries played a paramount role in adding persian words to lexical memory of beginners with simple tongue and educational method, and using it according to the grammar by persian dialect speakers of subcontinent and in doing so in propagation and consolidation of persian in this land. methodology in this essay, educational dictionaries in the subcontinent are introduced and their importance and linguistic characteristics are stated for the first time. then a variety of forms of persian in mahmoudi dictionary is investigated by descriptive-analytical method and in terms of it. to explain the above categories, examples of mahmoudi dictionary are presented with references to persian verse and prose texts of the subcontinent and their correspondences with persian, urdu, tajik and afghanis dictionaries. also, in another examining, the use of persian words and compounds compared to urdu language, as the most impressionable language of the subcontinent, is measured by statistical method. discussion educational dictionaries are a mixture of words, meanings, and grammar and written for beginners and students. this dictionaries are suitable pavement for linguistic researchers, especially to examine the imapct and effect of a foreign language on a another language. some educational texts that have used dictionaries and grammar books for explaining their principles and concepts, could be among educational dictionaries, such as jameʼ-e qavaʼed-e mazbut by abd -ul vaseʼe hansavi.