بررسی و تحلیل مجالس وعظ شیخ ابوسعید ابی‌الخیر

یکی از راه های پخش و اشاعۀ تعالیم صوفیه، گسترش مواعظ، اندرزها و توصیه‌های گران‌بهای پیران و مشایخ تصوّف است که بر منابر و کرسی‌ها و حلقه‌های بحث و درس با حضور شاگردان، طالبان، مریدان و هواداران تشکیل می‌شد، و به صورت ملفوظات و تقریرات بیان می‌گردید. به این گونه جلسات و حلقه‌های بحث و درسِ صوفیان که نوعی سخنرانی مکتوب با لحن گفتاری و خطابی توام با پند، اندرز و موعظه است و برحسب اشارۀ شیخ و مراد و یا به استدعای مردم و مریدان تشکیل می‌گردید، مجلس وعظ می‌گویند.شیخ ابوسعید ابی‌الخیر (متوفی440 ﻫ .ق) در پایان مجاهدات بسیار، سرانجام به تربیت و ارشاد طالبان مشغول شد و در نیشابور، مهنه، طوس و... مجالس وعظ او بسیار مورد توجه علاقه‌مندان واقع شد. به دلیل اطلاعات وسیع و کثیر در تفسیر قرآن، حدیث، فقه و ادبیات، مواعظ وی همواره سرشار از این گونه مباحث بود و به سبب ذوق لطیف و حدّت ذهن و حسن محاوره، حاضران در مجلس را مجذوب‌ خود می‌کرد.در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف مجالس شیخ ابوسعید ابی‌الخیر بر اساس کتاب‌های حالات و سخنان ابوسعید ابی‌الخیر(جمال‌الدین ابوروح) و اسرارالتوحید فی‌ مقامات شیخ ابی‌سعید(محمّد بن منور)، که در این زمینه بسیار حکایت کرده‌اند، مورد بحث و بررسی قرار‌گیرد. همچنین انگیزه‌های شیخ ابوسعید برای برگزاری مجالس وعظ، نحوۀ آغاز و ختم سخن، حالات درونی ابوسعید و حاضران در مجالس، محتوای مجالس، زینت‌های سخنوری، طرز بیان و لحن سخن (شامل لحن‌های آمرانه، خطابی، طنز آمیز و...) با ذکر شاهد مثال‌های متعدد تحلیل می‌شود.از این بررسی مشخص می شود که ابوسعید ابی الخیر قسمت عمدۀ اندیشه های تربیتی و نظریات عرفانی خود را در ضمن مجلس گویی ها با لحنی خطابی و آمرانه ولی نزدیک به شیوۀ معمول محاورۀ مردم عصر خود و با تنوع واژگان و ترکیبات زیبا و دلنشین بیان داشته است. همچنین تعالیم صوفیانۀ خود را با استفاده از آیات و احادیث و به کاربردن اشعار فارسی و عربی اعم از مشهور و غیرمشهور،کلمات قصار فارسی و عربی، تمثیل ها، ضرب المثل ها و حکایت ها، در این مجالس بهمریدان خود منتقل می کرده است.

analysis of abū saʿīd abū'l-khayr’s assemblies of preaching

1. introduction one effective approach for spreading and disseminatin g the teachings of sufism is to spread the sermons, guidance, and valuable insights ofsufi elders and masters. these teachings were traditionally imparted through lectures and presentations delivered from pulpits and tribunesin the discussion circles att ended by students, seekers, disciples, and supporters. known as “assemblies of preaching”, these sessions and study circles are a form of written lecture characterized by a conversational and rhetorical tone, and serve as a platform for thetransmission of advice, admonition, and sermons at the behest of the sheikh and mentor, or at the request of the people and followers. shaykh abū saʿīd abū'lkhayr (d. 440 ah) diligently embarked on the task of mentoring and guiding seekers and followers afterovercoming numerous challenges. his preaching sessions garnered significant popularity among enthusiasts. owing to his profound expertise in qur’anic exegesis, hadith, jurisprudence, and literature,his sermons were enriched with in depth discussions on these subjec ts.additionally, his discerning intellect, eloquence, and engaging discourse captivated the audience in attendance.