بررسی شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی بر اساس نظریه رشد اخلاقی کلبرگ

تاریخ بیهقی، اثر ابوالفضل بیهقی، نویسندۀ چیره‌دست ادب فارسی است. این کتاب با لحنی داستانی و روایی حوادث دورۀ تاریخی غزنوی و ویژگی‌های اخلاقی شخصیت‌های این عصر را بیان می‌کند. ذکر جزئیات و توصیفاتی که بیهقی در توضیح و تفسیر ویژگی‌های شخصیت‌ها دارد، نشان دهندۀ توجه وی به تحولات شناختی اخلاقی است. هرچند این اثر بیشتر نوعی تاریخ یک سلسله حکومتی است، ولی شیوه‌ای که بیهقی در نوشتن آن به کاربرده آن را اثری جامع و همگام با هنجارها و پیامدهای اخلاقی کرده است. تئوری رشد اخلاقی لارنس کلبرگ، نظریه پرداز و روانشناس مطرح آمریکایی و استاد برجسته دانشگاه شیکاگو که رشد اخلاقی را با توجه به ویژگی‌های هنجاری افراد به سطوح سه گانه ای تقسیم بندی می کند، می تواند بنیاد نظری مناسبی برای تحلیل شخصیت های تاریخ بیهقی باشد، نظریه رشد اخلاقی کلبرگ از جمله رویکردهای شناختی به بحث اخلاق است که پژوهش‌های مختلفی بر مبنای آن صورت گرفته است. هدف اصلی این پژوهش نیز به کارگیری نظریه رشد اخلاقی کلبرگ در رفتار شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی و پاسخ به این پرسش است که آیا ویژگی‌های شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی با مراحل رشد اخلاقی کلبرگ قابل تفسیر است یا خیر؟ با بررسی این موضوع به روش توصیفی تحلیلی در تاریخ بیهقی شش مولفه اخلاقی مهم مربوط به رفتار شخصیت‌های داستان شناسایی شده و هر یک از این شاخصه‌ها رفتارهای متعددی را شامل می‌شود و هر رفتار بر انگیزه خاصی دلالت می‌کند که در تبیین تئوری کلبرگ نیز دیده می‌شود.

investigation of fictional characters of “tarikh-i bayhaqi” based on kohlberg's theory of moral development

1. introduction “bayhaqi’s history”, authored by abu al-fazl bayhaqi, stands as an exemplary work in persian literature. this literary masterpiece adopts a narrative and storytelling style to elucidate the events of the ghaznavid historical era, shedding light on the moral attributes of the individuals of that period. bayhaqi's meticulous attention to detailing and describing the characteristics of these personalities reflects his keen focus on moral cognitive developments. morality, a pervasive and integral aspect of human societies, emerges as a universal phenomenon stemming from intellectual interactions. it has perennially captivated the minds of thinkers, leading to the creation of extensive literary works by eminent poets and writers. the interplay between morality, as explored in the history of bayhaqi, and kohlberg's theory of moral development has inspired numerous scholarly works, underscoring the research community's profound interest in this subject.