تحلیل تطبیقی ساختار دیباچه های کتب تاریخ و تذکره های عصر صفوی

دیباچه‌ دروازه‌ ورود خواننده و نویسنده به متن اصلی است. سنّت دیباچه‌نویسی در سده‌های چهارم و پنجم هجری رونق‌گرفت و در دوره‌ تیموری به نقطه‌ اوج و اعتلای خود رسید. دیباچه‌نویسی در دوره‌ صفوی نیز ادامه یافت و با نوآوری‌ها و دگرگونی‌هایی همراه بوده است. تاریخ‌نگاری و تذکره‌نویسی دو زمینه‌ای است که در عصر صفوی توجّه ویژه‌ای به آن‌ها شده است. در این جستار، ساختار دیباچه-های متون منثور عصر صفوی و ارکان تشکیل‌دهنده‌ آن‌ها با تکیه بر کتاب‌های تاریخ و تذکره‌ها به روش تحلیلی توصیفی بررسی و نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها تبیین شده است. یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد که هرچند نویسندگان عصر صفوی در نوشتن دیباچه‌ها از سنّت دیباچه‌نویسی در ادوار گذشته تبعیت‌کرده‌اند، امّا ساختار دیباچه‌های متون مورد بررسی با تغییراتی همراه بوده است. نعت و منقبت اهل بیت (ع) بخصوص مدح حضرت علی (ع) و رساندن نسب ممدوح به امامان معصوم به دلیل رواج مذهب تشیّع در عصر صفوی، از اختصاصات دیباچه‌های متون منثور این دوره است. مورّخان و تذکره‌نویسان در نگارش حمد و ثنای الهی، نعت و منقبت پیامبر (ص)، فصل‌الخطاب، معرّفی نویسنده، سبب تالیف کتاب، تاکید بر اهمّیت موضوع کتاب تقریباً عملکرد یکسانی داشته‌اند؛ امّا در پرداختن به ستایش مُهدَی الیه (اهداشونده)، نعت و منقبت اهل بیت (ع)، تاریخ تالیف و وجه تسمیه‌ کتاب، ذکر منابع اثر و خاتمه‌ دیباچه متفاوت عمل‌کرده‌اند. همچنین در پردازش مطالب تذکره‌نویسان نسبت به مورّخان به تفصیل سخن رانده‌ و بیانی ادیبانه‌تر داشته‌اند.

comparative analysis of the structure of prefaces of history books and tazkirahs of safavid era

1. introduction preface writing is a long-standing tradition in the history of persian literature and has a life as long as the life of prose writing and a background as old as literary and historical texts. in each period, the prefaces to persian prose texts have relatively unique features in terms of linguistic, conceptual and thematic structure, which makes them different from the prefaces of other texts. as a result, the course of literary evolution in different periods can be clearly observed in the text of prefaces. history-writing and tazkirah-writing of the safavid era include an important stage of the cultural life of the iranian people, and the safavid era is considered as one of the most important periods of history-writing and tazkirah-writing. in terms of the number of history sources, this period is considered one of the richest periods in the history of iran up to its time. also, this period follows the timurid era, and many tazkirahs were written in iran and india during this era.