ساختارشناسی دیباچه‌های متون منثور کهن پارسی در پنج متن برگزیده پارسی

متون کهن پارسی در دو وجه منظوم و منثور خود بر مبنای ساختارهایی مشخص تکوین یافته‌اند که برونداد ژرف‌ساخت‌های گفتمانی حاکم بر نظام اندیشگانی مولفان آنها هستند. دیباچه‌ها در جایگاه نقطه‌ آغازین این ساختارها، خود نیز سازمان‌بندی ویژه‌ای دارند. پژوهش حاضر با تکیه بر این انگاره و بر مبنای الگوی استنادی تاریخی در گردآوری داده‌ها، می‌کوشد ساختار حاکم بر دیباچه‌های پنج اثر روایی، تعلیمی، اخلاقی، عرفانی و تاریخی را با رویکردی توصیفی و تحلیلی شناسایی کرده، به سوی استخراج الگویی گام بردارد که تعمیم‌پذیر به تمام یا دست‌کم بخش عمده‌ دیباچه‌های منثور ادب فارسی باشد. پژوهش پیش‌رو، ساختاری نُه سازه‌ای را در دیباچه‌های متون مورد مطالعه شناسایی کرده که به گونه‌ای تکرارشونده، نظام‌مند و نسبتا واحد نمود یافته، صرفا تفاوت نویسندگان از منظر ایستارهای ذهنی، شرایط اجتماعی و سیاسی و برخی عوامل دیگر باعث گسترش یا محدودیت برخی از این سازه‌ها شده‌است اما، در مجموع، این ساختار نه‌گانه برقرار مانده‌است. ساختار استخراج شده را می‌توان در کلان‌ساختار سه سازه‌ای «دیگری، خود، دیگری» خلاصه نمود. بر این اساس، در دیباچه‌های مورد مطالعه، گونه‌ای هنجارمندی و در نتیجه، نوعی وفاداری خودآگاه یا ناخودآگاه به این ساختار جز در مواردی معدود دیده می‌شود، مسئله‌ای که سخن درباب میزان ابتکار و نوآوری خالقان این دیباچه‌ها را پیش می‌کشد. بر مبنای پژوهش حاضر، می‌توان با تکیه بر همین ساختار حاکم بر دیباچه‌های منثور فارسی، از نوعی «زیرگونه» سخن گفت که در امتداد کلان‌گونه‌های شناخته شده در سنت ادبی فارسی شکل می‌گیرد و به مثابه‌ نیروی جهت‌دهنده نویسندگان در فرایند خلق آثار منثور فارسی عمل می‌کرده‌است.

structure of prefaces in five classical persian prose works

1.introductionhuman thought is rooted in systematic principles and structures, essential not only for intellectual and scientific accomplishments, but also for a more enriching human life. the existing social system, the order in interactions among people, and the development of various sciences are all outcomes of these structures. another instance of these structures can be found in works of art, especially in literature. literature, as the most visible layer of thought, has a high capacity to reveal those hidden structures. from this, we can propose the notion that every literary text operates within a discernible framework and structure. in essence, even the most seemingly unstructured literary works are purposefully situated within an underlying structure. this issue can be recovered both in classical and modern works. literary works throughout old and modern history consistently follow a format that includes a preface, body, and conclusion. such a process is also established in modern narratives, and it is expressed in three structures: begining, climax, and ending. newer narratives may seem confusing, but they shape the text to fit narrative needs and ideological principles. it is worth noting that the macrostructure consists of structures that can also be divided into microstructures.the microstructures serve as the foundational elements for the triple structures, which ultimately determine the overall structure of the literary work. the upcoming research will concentrate on examining the role of prefaces as an essential component within a systematic whole. this presents an opportunity to shed light on the underlying structure of prefaces in classical persian prose works.