ضرورت بازنگری در تصحیح روایت قهوه‌خانه‌ایِ حمزه‌نامه موسوم به «افسانه‌ قهوه‌‌خانه»

یکی از محبوب‌ترین قصه‌های بلند عامیانه‌ فارسی، قصه‌ امیرحمزه صاحبقران است که طی قرون متمادی، تحریرهای گوناگونی از آن به زبان‌های عربی، فارسی، هندی، اردو، ترکی و کردی صورت پذیرفته است. از این قصّه، تحریرها و نسخ متعددی به زبان فارسی در دست است که بعضاً ناقصند و سرانجامِ قصه، نامشخص. ظاهراً یکی از متاخّرترینِ این نسخ، نسخه‌ای است که توسط کاتبی کم‌سواد امّا خوش‌ذوق به نام مشهدی باقر بازاری در شعبان 1239 ق کتابت شده و اخیراً به همّت معصومه‌ طالبی، تصحیح و با عنوان «افسانه‌ قهوه‌خانه» به چاپ رسیده است. با وجود تلاش‌های مصحح، ایراداتی چند، بر تصحیح این کتاب وارد است که نگارنده در این مقاله، ضرورتِ بازنگری در آن را یادآور می‌شود. از آنجا که نسخه‌ موردِ استفاده‌ مصحح، نسخه‌ای یگانه بوده است، از این‌روی، به علت نبودِ نسخه‌ای دیگر از اثر، نگارنده‌ این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از مواردی چون: ویژگی‌های سبک‌شناسانه، منابع نقالی، منابعِ همعصر با نسخه‌ مورد نظر، دیوان‌های اشعاری که کاتب در اثرِ خود از آن‌ها استفاده کرده است و حتی اشاراتی که در خودِ کتاب به برخی مسائل شده است، پیشنهادهایی را برای بازنگری در بخش‌هایی از تصحیح و تعلیق افسانه‌ قهوه‌خانه ارائه می‌دهد. نتیجه‌ این پژوهش، علاوه بر نمایاندنِ ضبط درست برخی واژگان، جملات و ابیات، شامل ضرورت و لزومِ افزودن سرنویس در متن، حذف اغلاط فراوان املایی که در پانویس آمده است، عدم تغییر بعضی واژگانِ نسخه اساس، معنی کردن واژگان دشوار و غریب و اضافه کردن فهرست نمایه‌ها در انتهای کتاب نیز می‌شود .

necessity of revising the correction of the coffeehouse narrative of hamzehnameh, known as the coffeehouse legend

1. introductionthe story of hamzeh sahebqeran is the most famous long persian folk tale that has been popular in the gatherings of naqali for several centuries, and the narrators - most of whom were dervishes of the ajam dynasty - narrated it in qahveh-khaneh(coffee houses). some people believe that one of the caliphs of bani abbas got sick and the famous doctors of the time tried to treat him and they could not; therefore, a wise man from the arabs arranged this story in order to remove the disease. some readers of the story have said that the narrator of the story is omar-ibn omayyeh zamiri, and some others have considered this story to be related to the era of the kasra dynasty. najib ol-din ghiyas ol-din ali naqib khan also relates the creation of the story of amir hamzah saheb qeran to hakim abi bakr baghlani, a scholar of masoud ghaznavi's court, who created it to treat sultan masoud's illness. there are several persian versions of hamza's stories, which are sometimes incomplete and the ending of the story is unclear. apparently, one of the latest versions that has been known so far, is a version written by a poorly educated but tasteful scribe named mashadi baqer bazari in shaban 1239 a.h. and recently corrected with the efforts of masoumeh talebi. it has been published under the title the legend of the coffee house (afsaneh qahveh-khaneh). despite masoumeh talebi's efforts, there are several objections to the correction of this book, and the present article deals with the necessity of its revision.