تصحیح واژۀ «عاطار» در یکی از اخوانیّات منتجب‌الدین بدیع جوینی

کتاب «عتبۀالکتبه» مجموعه مراسلات دیوانی و مکاتبات اخوانی عهد سلطان سنجر سلجوقی با انشای منتجب الدین بدیع جوینی است. این کتاب نخستین بار به اهتمام علامه قزوینی و استتاد اقبال آشتیانی به شیوۀ قیاسی، تصحیح گردید و در سال 1329 ه.ش. چاپ شد. به دلیل دشواری های تصحیح قیاسی و تک نسخه بودن اثر، تصحیح و ضبط برخی واژه ها در این چاپ از کتاب به درستی صورت نگرفته است. یکی از این ضبط های نادرست، واژۀ «عاطار» است. نتیجه پژوهش پیش رو که به شیوۀ توصیفی -تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و نسخ خطی «عتبۀالکتبه» انجام شده است نشان می دهد که هم مصححان «عتبۀالکتبه» در خوانش واژۀ «عاطار» اشتباه کرده اند و هم شارحان کتاب، با استناد و اعتماد به تصحیح قزوینی- اقبال ، در شرح این واژه به خطا رفته اند یا به معنادارنبودن آن اذعان کرده اند. در حقیقت، این واژه که در ادبیات فارسی و عربی سابقه و معنی ندارد، با تحریف کلمه آغازین تمثیل عربی «مِمّا طارَ بِهِ عنقاءُ مُغرب» به متتن «عتبۀالکتبه» راه یافته است.

correction of the word “عاطار ” in one of the ekhvaniyat of montajaboddin badi’-e joveini

1. introduction the main objective of correcting an old classical text is to reconstruct it and to present a reedited text based on the available manuscripts so that the corrected reedited text could be as close as possible to the original text written or composed by the author. achieving such an objective for one-hundred precent will not be possible for various reasons and factors. some of these factors are related to mistakes made by scribers or copy providers resulting in the existence of errors in the texts; as an example, one may refer to low literacy, haste, reliance on one’s listening faculty only, interference of the scriber’s/copy provider’s subjective literacy taste, all resulting in mis-spellings and distortions in the text such that incorrect records may even be repeated in so-called edited/corrected texts. in addition to shortcomings resulting from the scriber’s/copy provider’s pen, there is another group of factors such as the editor’s inadvertent mistakes or negligence in terms of his misreading of the text and bringing an incorrect word of expression -which he deems correct- into the text. as after a work is published the manuscript(s) will not be available to everybody, such erroneous records may remain in the text forever without being discovered by anyone. the risk of such incorrect records is by far more probable in works for which there is only one single manuscript where they are typically edited/corrected through a comparative methodology.