بررسی و تحلیل متن‌شناسانۀ ریاض‌المحبین: اثری اخلاقی-عرفانی در دورۀ قارجار

این پژوهش با هدف تبیین جایگاه و اهمیت ریاض‌المحبّین در ادب فارسی، به تحلیل و بررسی محتوا و ساختار آن پرداخته‌است. ریاض‌المحبّین اثری است که بین سال‌های 1264 تا 1270 ق. در زمینۀ اخلاق و عرفان نگاشته‌شده است. این کتاب شامل حکایات داستانی و تاریخی دربارۀ محبت و اقسام آن است که با چاشنی تمثیل‌ها، آیات، احادیث و سخنان بزرگان و مشایخ پرداخته‌شده‌است. در متن این کتاب همچنین اشعار بسیاری از مولانا، سعدی، حافظ و دیگر شاعران بزرگ زبان و ادب فارسی به‌کاررفته که نشان‌دهندۀ مطالعات ادبی مولف است. نویسندۀ ریاض‌المحبّین، رضاقلی بن محمدقلی نوری، شاعر نیز بوده و شعرهای بسیاری عمدتاً در قالب مثنوی از خود در این کتاب گنجانده، که هرچند از حیث مرتبۀ شعری متوسط است، برخی از آن‌ها مناسب حال بوده و ضمن حکایات، از زبان شخصیت‌های داستان‌ها بیان‌شده‌است. همچنین بخش دیگری از اشعار او، در پایان کتاب، مضمونی پرسوزوگداز از حماسۀ حسینی دارد که در زمرۀ تاثربرانگیزترین اشعار عاشورایی قرار می‌گیرد و بیانگر احساسات و اعتقادات راسخ نویسندۀ ریاض‌المحبّین به خامس آل‌عبا و پیروان اوست. همچنین در این پژوهش، دربارۀ شبهۀ انتساب ریاض‌المحبّین به رضاقلی خان هدایت سخن به میان آمده و با استناد به شواهد مندرج در متن کتاب، این ادعا رد شده‌است. در ادامه صحیح‌ترین نسخۀ قابل مراجعه از میان نسخ چاپی و خطی موجود از این اثر معرفی‌شده‌است. در این مقاله در ابتدا از طریق روش کتابخانه‌ای مطالب گردآوری شد. سپس اطلاعات به‌دست‌آمده طبقه‌بندی و با مطالعۀ موردی ریاض‌المحبّین ویژگی‌های سبکی آن از دیدگاه سبک‌شناسی تاریخی و از لحاظ ساختاری استخراج شد.

an analythical study of riyaz ol-mohebbin: a mystic-ethical work from the qajar period

this research is an analytical study of riyādh almoḥebbin to recognize its place and importance in persian literature. riyādh almoḥebbin is a work of ethics and mysticism written between 1264 and 1270 ah. this book contains fictional and historical anecdotes about love and all its kinds. the book also contains many poems by mawlanā, sa’adi, ḥāfeẓ, and other great persian poets that represent the author’s literary studies. the author also, has composed many poems, mainly in the form of a masnavi, that, although are poetically moderate, some have been appropriate to state and expressed while anecdotes through the characters’ language. also, at the end of the book, some other parts of his poems have a poignant theme of the epic of ḥosayni, one of the most influential āšurā poems, expressing the strong feelings and beliefs of the writer for the fifth of alaba. the study also argues about the pseudonym assignment of riyādh almoḥebbin to rezāqolī ḵān hedayāt, and this claim is rejected on the basis of the evidences contained in the text. in continue, the most accurate reference available from the printed and manuscript versions of this work has been introduced. in this contribution, firstly, the materials were collected through library research, and then the research questions and hypotheses were organized. subsequently, the obtained information was classified and its stylistic characteristics were extracted from the point of view of historical stylistics and a structural point of view with the case study of riyādh almoḥebbin.