یکی از رسوم نادر تواضع و عذرخواهی در متون منثور عرفانی

تواضع و فروتنی از صفات حسنه اخلاقی است که در قرآن و روایات بسیار به آن سفارش شده است و در بسیاری از کتب اخلاق، تعریف تواضع، نشانه‌ها، آثار و نیز نمونه‌هایی از آن آمده است. در برخی متون نثر عرفانی همچون اللمع، رساله قشیریه، مصباح‌الهدایه و تذکره‌الاولیاء به روش نادری برای نشان دادن تواضع و فروتنی اشاره شده است که گاه نیز برای عذرخواهی، رفع رنجش و کدورت به کار می‌رفته است. از آنجا که متون عرفانی بخش عمده‌ای از فرهنگ و ادبیات کلاسیک فارسی را تشکیل می‌دهند، شناخت بهتر این قبیل آداب و رسوم، به درک بهتر این آثار کمک خواهد کرد. در این رسم نادر، فردی یک طرف صورت خود را بر روی زمین می‌گذارد و از طرف مقابل می‌خواهد که پای خود را بر صورت او بگذارد. این عمل به ویژه اگر توسط شخصی والامقام و محترم صورت پذیرد، نشان‌دهنده اوج تواضع و فروتنی او قلمداد شده است. در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیل محتوا نگاشته شده است، سعی شده است ابتدا مهم‌ترین شواهد و کاربردهای این رسم در متون نثر عرفانی و دینی جمع‌آوری و تحلیل گردد و سپس به تعابیر و نمونه‌هایی از نظم و نثر فارسی که به نحوی با این رسم در ارتباط هستند، اشاره شود.

A rare way to modesty and apology in mystical prose texts

Modesty is one of the moral virtues that is recommended in Quran and traditions. In many of the mystical and divine books is pointed to definition, kinds, signs, results and examples of modesty. In some of the mystical texts for example Alloma’, Resale Ghosheyriye, Mesbah o Alhedaya and Tazkerat o Aloliya’ is pointed to a rare method for modesty that sometime is used for apology. As mystical texts are an important section in classical culture and literature, know these mores help to better perception of these works. One of these traditions is the strange custom that the person for apologize, resolving annoyance, respectability and humility put one side of his face on the ground and the other side wants opposite party to put his foot on it. This is considered the height of humility especially if done by someone honorable and respected. This article that was written by library and content analysis, is firstly tried to collect and analyze the most important evidences in the mystical texts and history of Islam then refer to some examples of Persian poetry and prose that are related to this custom.