مقایسۀ دو مکتب تاویلی صوفیانه در زمینه‌ آیۀ «تاویل» (مطالعه‌ موردی: مصنّفات عین‌القضات همدانی و کشف‌الاسرار میبدی)

مبنای اصلی نوشتار حاضر، دربارۀ برخی از نکات مربوط به آیۀ تاویل (آل‌عمران(3)/7) است با تکیه بر دیدگاه‌های دو نویسندۀ اهل تصوّف و عرفان، عین‌القضات همدانی و رشیدالدین میبدی است. این دو متفکّر اسلامی را باید به عنوان نمایندگان دو جریان اندیشۀ تاویل‌گرا در نیمۀ دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری قمری دانست. هدف کلی ما، شناخت دریافت‌های ذوقی و عارفانه و تبیین تفکّرات تاویل‌گرایانۀ عارفان، بخصوص عین‌القضات و میبدی، نسبت به متن قرآن کریم است. این پژوهش در روش گردآوری اطّلاعات، از منابع کتابخانه‌ای بهره گرفته و سپس به صورت کیفی به تحلیل داده‌ها با روش استدلایی می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که عین‌القضات دانش راسخان را برای تاویل آیات متشابه در کنار دانش الهی می‌پذیرد. او هرچند مدعی آن نیست که به تاویل همۀ متشابهات، دست یافته، به طور ضمنی، از خود به عنوان یکی از مصادیق راسخان یاد می‌کند. درصورتی‌که میبدی با نگاه تفسیری و متشرعانه، به آیۀ تاویل می‌نگرد و بر این باور است که دانش تاویل متشابهات تنها مختص خداوند است؛ اما به طور مطلق هم مخالف تاویل نیست. در کشف‌الاسرار، با دو رویکرد تاویلی نکوهیده و پسندیده مواجه هستیم. تاویلاتی که از جادۀ شریعت و کتاب و سنّت عدول کند، نکوهیده و در غیر آن، پسندیده و مطلوب است. آن‌چه از دیدگاه هر دو متفکّر تاویلگرا باید به عنوان وجوه اشتراک مدّ نظر قرار داد، آن است که هر دو بی‌هیچ تردیدی، ایمان و سرسپردگی محض و تسلیم و اعتقاد قلبی راسخان را در برابر متشابهات قرآن کریم لازم می‌دانند.

A comparation of the two interpretative Sufi schools about verse of Interpretation (Case study: Mosannafat by Ain-ol Ghozate Hamedani and Kashf- Al asrar by Meybodi)

The main basis of the article is about some points related to the verse of interpretation based on the views of two mystical writers, Hamedani and Meybodi. These two Islamic thinkers should be considered as representatives of the two currents of interpretive thought in the second half of the fifth century and the beginning of the sixth century AH. Our general goal is to know the mystical perceptions and to explain the interpretive thoughts of mystics towards the text of the Quran. In the method of collecting information, uses library resources and then qualitatively analyzes the data by argumentative method.The resultsof the research show that thehamedani accepts firm knowledge to interpret Ambiguous verses along with divine knowledge. Although he does not claimto have achieved the interpretation ofall the Ambiguous, he implicitly refers to himself as one of the firmly grounded in knowledge. If Meybodi looks at the verse of interpretation with an interpretive and legislative view and believes that the knowledge of the interpretation of analogies belongs only to God.but it is absolutely not against interpretation. In KashfalAsrar we are faced with twointerpretations that are reprehensible and acceptable. Interpretations that deviate from the path of Shari’a, books and traditions arenot condemned, and otherwise, theyare acceptable and desirable. From the point of view of both interpretive thinkers, what should be considered as commonalities is that both of them, without any doubt, consider pure faith and submission and firm submission and belief in the heart to the Ambiguous of the Holy Qur’an.