تحلیل متن و فرامتن قصه فیروزشاه بدخشانی بر بنیاد الگوی پیتر جیلت

در میان نظریه‌های ساختاری و بافتی که به بررسی و تحلیل قصه‌های شفاهی پرداخته‌اند، الگوی پیشنهادی پیتر جیلت برای پژوهندگان پارسی‌زبان چندان نام‌آشنا نیست. این الگو برآیندی از مدل ریخت‌شناسی پراپ و نظریه‌های مضمونی تحلیل قصه است. جیلت شمار کارکردهای متعدد پراپ را به پنج کارکرد کاهش داده و روایی نظریه خود را با تحلیل قصه‌های فراوان از ادب شفاهی مناطق مختلف دنیا اثبات کرده‌است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفیتحلیلی و با استناد به نشانه‌های درون‌متنی، بر آن است تا از رهگذر معرفی قصه ناشناخته «فیروزشاه بدخشانی»، کارکردها و عناصر قصه را بر اساس این الگوی نویافته بررسی و تحلیل نماید. نتیجۀ پژوهش نشان داد که قصه پیشگفته، تمامی پنج کارکرد: موقعیت نخستین، تعامل با یاریگر، تعامل با شهبانو، تعامل با دشمن و بازگشت قهرمان را دارا است. همچنین دو جهان «معمولی» و «دیگر» در فضای روایی قصه قابل جداسازی است. قصۀ فیروزشاه را می‌توان نمونه‌ای روشن از بقایای آیین تشرف و رازآموزی اقوام کهن دانست که عناصر نمادین فرهنگی‌شان را در ژرف‌ساخت فرم دینی خود حفظ کرده‌اند.

A textualtextural analysis of Firoozshah Badakhshani’s folktale based on Peter Gillette’s method

Among the structural and contextual theories that have studied and analyzed folktales, Peter Gillette’s prposed method is completely unknown to Persian scholars. This mehod is the resultant of Propp’s morphological method and contextual methods of story analysis. Gillette has reduced the number of Propp’s functions to five and has proved the validity of his method by analyzing many folktales in different countries. In present article based on the descriptiveanalytical method and with references to intext aims, has tried to examine the functions and elements of tale based on this new method through the introduction of the unknown tale Firooz Shah Badakhshani. The research result illustrated that above tale has all five functions: the first position, interaction with the helper, interaction with the queen, interaction with the enemy and the hero return. Also two words: common and other, can be seprated in the narrative of the tale. FiroozShah can be considered as an example of remanents of the secret societies in ancient tribes which has preserved its cultural and symbolic elemnts in religious form.