نگاهی به آخرین فرهنگ عربی به فارسی در عصر قاجار

در لا‌به‌لای میراث مکتوب برجای مانده از گذشته، گاه به نسخه‌های ارزشمندی برمی‌خوریم که به دلایلی، ناشناخته و مغفول مانده‌اند. یکی از این آثار نسخه‌خطی «جامع‌اللغات» اثرملّامحمدجعفر ندوشنی است که از آن تنها نسخه‌ای منحصر‌به‌فرد و به خطِّ خود مولف در دست است. وی این فرهنگ سهجلدی را در سال 1258 قمری، در دوران حکومت محمد شاه قاجار، به پایان برده‌است. این فرهنگ از گونه‌ی فرهنگ‌های دوزبانه‌ای است که بر پایه «صحاح» و «قاموس» و با بهره‌گرفتن از فرهنگ‌های دیگر، از عربی به فارسی برگردان شده‌است. مولف درتصنیف این فرهنگ، در مقابل واژگان عربی، معانی فارسی آن‌را ذکرکرده که از جانب خود اوست و در میان این مترادفات دو‌زبانه، واژه‌های فارسی خالص نیزدیده‌می‌شود که یکی از ارزشهای شاخص این فرهنگ به شمار می‌رود و از طریق آنها میتوان گویشها و لغات اصیل فارسی را شناخت. پژوهش حاضر، با شیوه تحلیلی توصیفی، به بررسی ویژگیهای نوشتاری، ساختاری و زبانی این نسخه پرداخته و سپس لغزشها و ارزشهای آن را بیان می‌کند. ازویژگیهای مهم این کتاب استفاده از جملات ساده، کوتاه و پرهیز از زبان غامض و دیریاب و دوری از لفّاظی و‌تکلّف است و از نظر ساختار نیز دنباله‌روِ فرهنگ های قبل از ‌عصرخویش‌است و در آن، برخی مختصات نوشتاری به شیوه پیشینیان به چشم می‌خورد که از نظر معادل یابی های فارسی برای لغات عربی ارزشمند است.

A look at the latest ArabicPersian dictionary in the Qajar era

In the midst of the written legacy of the past, we sometimes come across valuable copies that have been left unknown and neglected for some reason.One of these works is the manuscript of Jame AlLoghat by Mullah Mohammad Jafar Nodushani, of which only a unique copy is in the author’s own handwriting.He completed this threevolume dictionary in 1258 AH, during the reign of Mohammad Shah Qajar.This dictionary is a kind of bilingual dictionary that has been translated from Arabic to Persian based on Sahah and Qamoos and using other dictionaries.In compiling this dictionary, in contrast to Arabic words, the author has mentioned its Persian meanings, which is on his own, and among these bilingual synonyms, pure Persian words can also be seen, which is one of the key values of this dictionary and is one of Through them, one can know the original Persian dialects and words. The present study, with an analyticaldescriptive method, examines the written, structural and linguistic features of this version and then expresses its slips and values. One of the important features of this book is the use of simple, short sentences, avoiding confusing and elusive language, and avoiding rhetoric and homework. It is valuable in terms of Persian equivalents for Arabic words.