بررسی شگرد‌های طنز و مطایبه در افسانه‌های عامیانه‌ ایرانی

طنز و مطایبه یکی از گونه‌های ادب غنایی است که همواره از سوی نویسندگان و شاعران ادب رسمی مورد توجه بوده است. همان طور که طنز در ارزش‌گذاری هنر رسمی، در پوشش خنده و مضحکه، هدف‌های جدی را دنبال می‌کند و افق‌ها و قلمروهای آن در مسائل اجتماعی بسیار گسترده است، در فرهنگ عامه و به خصوص افسانه‌های عامیانه نیز قابل تامل است. طنز در افسانه‌ها مانند سایر متون نوعی نقد به مقولات زندگی و به گونه‌ای سخن جدی در قالب شوخی است که می‌تواند به تمام عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منتقدانه نگاه کند. این پژوهش با رویکرد تحلیل محتوا از نوع کیفی و استقرای تام به تحلیل شیوه‌های پرداخت طنز و مطایبه در مجموعه‌ی «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» از علی اشرف درویشیان و رضا خندان پرداخته است. از اهداف این پژوهش نشان دادن شگردهای طنز و مطایبه در افسانه‌های عامیانه ایرانی و بررسی بسامد آنها در کنار کارکردهای مختلف طنز در افسانه‌ها بوده است. براساس نتایج تحقیق، از جمله شگردهای طنزپردازی در افسانه‌های عامیانه؛ بلاهت، رندی، ناهماهنگی و ناسازگاری اجزا، آدم نمایی، نام طنزآمیز، عنوان طنزآمیز و دیگر شگردها است. از کارکردهای مختلف طنز در افسانه‌های عامیانه می‌توان به کارکرد سرگرمی، خاصیت انتقادی و روح اصلاح‌گری و ترویج ارزش‌های اخلاقی و تربیتی اشاره کرد. بسیاری از شگردهای ذکر شده در افسانه‌های عامیانه با بیان تابوها و مسایل جنسی مطرح می‌شود؛ زیرا فرهنگ عامه بر خلاف فرهنگ رسمی با سانسور کمتری همراه است و آزادسازی تنش‌های درونی نیز از دیگر کارکردهای طنز عامه محسوب می‌شود.