نگاهی به شگردهای حکایت درونه ای در هزار و یک شب

بسیاری از حکایات آمده در نسخ خطی، چاپ و ترجمه‌های متفاوت هزار ویک شب جواهراتی از شگردهای حکایت‌پردازی در سنّت ادبی مشرق‌ زمین‌اند. حکایات اصلی بسیاری با ساختار پیچیده و جذّاب و حکایات فرعی فراوانی که هنرمندانه در خلال حکایات اصلی جاگرفته‌اند. برای ارزیابی و درک نزدیک چنین اثری که حکایت‌پردازانش طی شش قرن، گستره‌ای از شرق به غرب جهان اسلام را سیرکرده و آن را تدوین کرده‌اند، باید جهانٍ فرهنگی چندگانه نهفته در خود اثر و نیز «بده‌بستان» هایی که در فراگرد انتقال به دیگر ملل را تجربه کرده، بشناسیم. از این‌رو نگاهی دوسویه به شگردهای درون‌متنی و بینامتنی ضرورتی انکارناشدنی است تا از یک‌سو کارکرد حکایت فرعی در کنار حکایت اصلی آشکار شود و از دیگر سو فرآیندی که طی آن یک حکایت فرعی توانسته در حلقه‌های داستانی متفاوت به کار رود، شناخته شود. پژوهش حاضر به روش تحلیلی توصیفی، سندکاوی و استناد به متن، ناظر است به بحث دربارۀ‌ سه حکایت درونه ای از شگرد های درون متنی گرفته تا رهیافت بینامتنی و شرح چگونگی جرح و تعدیل آن ها و نیل به این دستیافت که حکایات مذکور در راستای حفظ و تداوم سنّت حکایت‌پردازی بین‌المللی، گرچه در ظاهر تغییراتی یافته اند، اما بنیان ثابت خود را کماکان حفظ کرده اند.