بررسی و تحلیل جامعه ‌شناختی ذوق ادبی با تاکید بر مرصاد‌العباد نجم ‌الدین رازی

جامعه‌شناسی ذوق ادبی از جمله شاخه‌های جامعه‌شناسی ادبیات است که به بررسی چگونگی شکل‌گیری و تطوّر ذوق و سلیقه ادبی در میان مردم و عوامل موثر بر آن می‌پردازد. به منظور بررسی سلیقه‌های هنری هر زمان، تامّل در آثار ادبی آن دوره ضروری است. مرصادالعباد نجم‌الدین رازی از جمله آثاری است که به صراحت از ذوق ادبی زمان تاثیر پذیرفته است. تنوع مطالب و نیز دایره وسیع مخاطبان در فصول مختلف کتاب نشان می‌دهد در متن این اثر تمایلات گروه‌های مختلف اجتماعی لحاظ شده است و به همین جهت در برخی فصول، نویسنده از انگیزه اصلی تالیف کتاب (تعلیم مریدان) فاصله می‌گیرد. تنوع سلیقه‌های ادبی در متن مرصادالعباد این کتاب را از آثار تعلیمی عرفانی متمایز می‌کند و به همین دلیل این پژوهش بررسی و تحلیل این اثر را وجهه همّت خود قرار داد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد عوامل مختلفی در شکل‌دهی ذوق ادبی در این کتاب موثر واقع شده است که از جمله مهم‌ترین آن عبارتند از روح‌های زمانه، شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی، بینش مخدوم به مثابه حکم‌ زیبایی‌شناس و نیز ارزش‌های ذاتی واقعی خود اثر ادبی.