بررسی و مقایسۀ شرح شطحیّات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی

هدف مقالۀ حاضر، بررسی وجوه اشتراک و افتراق میان شرح شطحیّات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی است. نتایج به دست آمده حاکی است که مولفان مذکور با آسیب شناسی عرفان و تصوف از سویی به نقد، و از دیگر سو به دفاع از شطّاحان همت گمارده اند. فارسی بودن زبان هر دو کتاب، نگاه توام با تکریمِ مولفان به مشایخِ عرفان و تصوف، شرح حروف مقطّعه و کلام شِبه شطح حضرت رسول (ص) و شطحیّات مشایخ صوفیه، برخی از مشترکات این دو کتاب میصفوی کورشباشند. اما در باب تفاوت ها می توان چنین گفت که پرداختن به کلام شِبه شطح خلفای اربعه از اختصاصات شرح شطحیّات است؛ و در مقابل، پرداختن به شطحیّات منظوم متصوفه از اختصاصات جواهرالاسرار؛ دیگر اینکه روزبهان هم خود شطّاح بوده و هم علاقۀ او به شطحیّاتِ حلاج کاملاً در تالیف او پیداست، این در حالی است که از آذری هیچ شطحی گزارش نشده، او را می توان در مکتب صحو تعریف کرد و اینکه شرح شطحیّاتِ مشایخ گویا برای او بالسّویه بوده است. نوع جهان بینی مولّفان از دیگر عواملی است که بر محتوای این دو مکتوب تاثیر داشته است. همچنین نثر فنّی روزبهان، در مقابل نثر نسبتاً روان شیخ آذری از دیگر وجوه این تمایز است.

A Study and Comparison of “SharheShatahiyat” by Rouz Bahan Baqli Shirazi and “JavaherolAsrar” by Shaikh Azari Esfarayeni

The goal of this study is surveying the similarities and differences between “SharheShatahiyat” by Rouz Bahan Baqli and “JavaherolAsrar” by Shaikh Azari Esfarayeni. The results indicated that these authors, through a pathology of Mysticism, have criticized the Sufi elders on the one hand, and have defended them on the other. Some of the common points of SharheShatahiyat and JavaherolAsrar include their Persian language, the respectful view of authors to Masters of Sufism and Mysticism, interpretation of Moqattae letters and semitheophany words of the Prophet Mohammad and the theophany locutions of elders of Sufism, using verses from Holy Quran and the Prophet’s utterances while interpreting theophany locutions. Regarding differences could be said that paying attention to semitheophany locutions of Kholafaye Arbae (the four Caliphs)  is one of the characteristics of SharheShatahiyat, was interpreting versified theophany locutions of mystical poets is the feature of JavaherolAsrar. Moreover Rouz Bahan himself is a master of theophany locutions, and his interest in Hallajʼs theophany locutions is obvious in his work. Such locutions, by Azari have not been reported, and, therefore, he can be counted as a member of Sahv School, who regarded all locutions from all sheiks. Differing ideologies of the two authors is also among the effective factors the content of the two works. Technical and difficult prose style of Rouz Bahan, in comparison with the relatively flowing prose of Shaikh Azari is another aspect of their distinction.