مطالعه تنوع وراثتی و همبستگی صفات مهم زراعی در برخی ارقام برنج (Oryza sativa) در ایران

برنج غذای اصلی بیش از نیمی از مردم دنیا را تامین می کند و در بخش عظیمی از قارّه آسیا تامین کننده بیش از 80 درصد کالری و 75 درصد پروتیین مصرفی مردم است. یکی از روشهای افزایش محصول، استفاده از فنون به نژادی است و از جمله ابزار مهم به نژادگران گزینش است. از این رو اطلاع از تنوع وراثتی و گروه بندی ارقام به منظور انتخاب والدین مناسب جهت تلاقیهایی که ممکن است نوترکیبهای جدید ژنی ایجاد نمایند، در پروژه های مختلف اصلاحی ضروری است. بدین منظور، فاصله ماهالانوبیس 25 رقم برنج ایرانی و خارجی محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت. تجزیه واریانس صفات ظاهری حاکی از این بود که بین ارقام مورد آزمایش از لحاظ 14 صفت مورد مطالعه، اختلاف معنی داری وجود داشته است. بررسی ضرایب همبستگی ریخت شناختی و وراثتی نشان داد که مدت زمان خوشه دهی، مدت زمان رسیدن، تعداد دانه در خوشه، تعداد ساقه بارور، پنجه کل، طول برگ پرچم و عرض برگ پرچم با عملکرد، همبستگی مثبت و معنی دار داشتند. وراثت پذیری عمومی صفات از 72 درصد برای صفت عملکرد دانه در بوته تا 99 درصد برای صفات طول خوشه و ارتفاع بوته متغیر بود. تجزیه مولفه های اصلی 6 مولفه که مجموعاً بیش از 90 درصد از تغییرات کل را توجیه می نمودند مشخص نمود. صفت طول دانه بیشترین سهم را در مولفه های اصلی اول و دوم داشت. دسته بندی ارقام با استفاده از تجزیه کلاستر به روش upga، رقمها را در 4 کلاس مختلف گروه بندی نمود که کلاسترهای اول و چهارم بیشترین فاصله را داشتند. فواصل محاسبه شده نشان داد که کمترین فاصله وراثتی معنی دار بین ارقام حسن سرایی و line213 (1/26) و بیشترین مقدار d2 بین دو رقم ir58 و alfa (34/1522) وجود داشت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تلاقی بین ارقام عنبربو و ir58؛ alfa و ir28؛ حسن سرایی آتشگاه و ir58 نوید هتروزیس نسبتاً بالایی را می دهد و احتمالاً تنوع بیشتری را نسبت به دیگر تلاقیها در خلال نسلهای تفکیک نشان خواهد داد. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده از بررسی دندروگرام دو روش upga و cl به نظر می رسد که روش upga در تجزیه خوشه ای نسبتاً تصویر صحیح تری از گروه بندی ارقام نسبت به روش cl ارایه می نماید.