نیم قرن انتظار: از رویای پردیسان تا واقعیت باغ گیاهشناسی تهران

پارک طبیعت پردیسان و نواحی مجاور آن در بین دو رود دره فرحزاد و درکه و دو اتوبان حکیم و همت در منطقه 2 تهران واقع شده است. این پارک به سازمان حفاظت محیط زیست تعلق دارد و قبل از انقلاب بنا بود که به یک پارک طبیعت با طراحی زیست بوم های مختلف جهان تبدیل شود. مساحت پارک 300 هکتار است ولی دو رود دره فرحزاد در غرب و رود دره درکه در شرق آن را به کوه های شمال تهران پیوند می دهد و با در نظر گرفتن مناطق سبز مجاور، شامل دو طرف اتوبان چمران، پارک های گفتگو و فدک و تپه ملاصدرا وسعتی حدود 550 هکتار منطقه یکپارچه سبز را تشکیل می‌دهد. بر اساس تحقیقات گسترده از سال 1377 پوشش گیاهی این منطقه بررسی و در راستای حفاظت از زیست بوم تهران به منظور تهیه یک برنامه جامع مدیریتی ناحیه‍بندی شده است. هدف این پژوهش حفظ و احیای پوشش گیاهی طبیعی و نیز ایجاد فضای سبز در این پهنه با توجه به ارزش‌های بوم شناختی، نیاز تفرجی، علمی و پژوهشی در شهر تهران است. عبور دو روددره مهم شهر تهران، پارک طبیعت پردیسان، برج میلاد و باغ گیاهشناسی تهران – که ساخت آن بر اساس تفاهم نامه‌ای میان دانشگاه تهران و شهرداری تهران از خرداد ماه سال 1400 آغاز شده است – این منطقه را به یک پهنه با ارزش زیست محیطی تبدیل کرده است. بر اساس تحقیقات طولانی از سال 1377 حدود 530 گونه‌ی گیاهی شامل 443 گونه خودروی و 87 گونه کشت شده از پردیسان و مناطق مجاور (برج میلاد) شناسایی شده است. تغییرات کاربری، بخصوص ساخت پارک نهج البلاغه منجر به از بین رفتن حدود 74 گونه گیاهی خودرو شده است. پوشش گیاهی پردیسان باقیمانده رویش‌های استپی و علفزار‌های معتدله است که چون میان کوهپایه‌های البرز به سمت شمال و استپ‌های بیابانی به سمت جنوب واقع شده عناصری از هر دو گروه را دارد. سیمای عمومی پوشش گیاهی علفزار است که حضور گونه‌های چند ساله استپی از جنس‌های گون و استیپا به آن سیمای استپی نیمه خشک و درختچه ای-جنگلی در رود دره ها داده است. بر اساس پژوهش‌ حاضر بخش مرکزی پردیسان بالاترین غنای گونه‌ای و غرب پردیسان (در امتداد دره فرحزاد) باارزش‌ترین گونه‌های گیاهی را دارد. پردیسان ارزش حفاظتی بالایی دارد و بهتر است در قالب اثری طبیعی ملی به منطقه حفاظت شده شهری تبدیل شود تا این میراث ارزشمند حفظ شود. در ضمن احیای رود دره ها و حفظ فضای سبز با تاکید بر حفظ تنوع زیستی بومی و برنامه ریزی برای برنامه های گردشگری علمی و آموزشی از مهمترین اهداف پهنه بندی این مقاله است. ایجاد باغ گیاهشناسی در دو بخش غربی و شرقی اتوبان چمران از مهمترین اتفاقات سال 1400 است که بر اساس توافق شهرداری تهران و دانشگاه تهران آغاز شده است. بخش غربی آن واقع در شمال پارک گفتگو به شهرداری تهران تعلق دارد که بخش های مهمی از باغ گیاهشناسی شامل بخش رده بندی، گذر لینه، باغ گیاهان دارویی و میوه و باغ کودکان و زیست بوم زاگرس قرار دارد. در بخش شرقی علاوه بر پژوهشکده گیاهشناسی، گلخانه های نمایشی و تحقیقاتی، زیست بوم هیرکانی، البرز و منتخبی از گیاهان زیست بوم های 5 قاره جهان به نمایش گذاشته خواهد شد. ساخت موزه تحقیقاتی (هرباریوم) در پژوهشکده و موزه گیاهشناسی نمایشی (شامل دنیای گیاهان، دیرینه شناسی ، گیاه باستانشانسی و گیاه مردمشناسی) در موزه علم اجرا خواهد شد. ثبت ملی میراث طبیعی و تنوع زیستی و گیاهی پارک طبیعت پردیسان با تاکید بر ایجاد باغ گیاهشناسی در آخرین مصوبه پنجمین شورای اسلامی شهر تهران در تاریخ 10 مرداد 1400 و نامگذاری باغ گیاهشناسی تهران در مصوبه 29 تیر 1400 به انجام رسید.

A half-century waiting: The Dream of Pardisan to the Reality of Tehran Botanical Garden

Pardisan Nature Park and its surrounding areas are located in western parts of Tehran (district 2) between two river valleys of Farahzad and Darakeh in the west and east, Hakim and Hemmat highways in the north and south. Iranian Department of Environment (DOA) planned to convert the park into a nature park representing world biomes in 1975.  The area of the park is 300 hectares connected to the mountains of north Tehran by both rivers. The whole area and its surroundings include large green area covering 550 hectares (including Milad Tower, Fadak and Goftegoo Parks, and the hills in Molla Sadra and Geophysics, University of Tehran). Based on intensive botanical studies since 1998 a master plan is suggested for the area in order to protect and restore the natural vegetation, landscapes management considering biodiversity importance, recreational, scientific, and research demands. Presence of two river valleys, Pardisan Nature Park, Milad Tower, and the newly planned Tehran Botanical Garden (TBG) highlights the importance of this area for the environment. The establishment of a botanical garden is approved based on an agreement signed between University of Tehran and the Tehran Municipality in May, 23, 2021. Based on the long-term studies since 1998, 530 vascular plants including 443 native and 87 cultivated plants are known from Pardisan and surrounding areas in Milad Tower hill. Land use changes in particular, construction of Nahjolbalagheh Park, caused disappearing of ca. 74 native species in the area.  The present vegetation of Pardisan represents a temperate grassland steppe vegetation having both montane elements growing in the foothills of Alborz Mountains and the dry steppes of the central Iran. The physiognomy of the area consists of grassland with perennial species belonging to the genera Astragalus, Stipa and shrubby and forest in the river valleys. Based on our studies, the central part of Pardisan is the most species-rich zone. The flora of Fahrazad consisted large number of highly valuable species. Pardisan is of high biodiversity importance to be considered as a National Natural Monument and a first urban protected area inside of Tehran. The restoration of river valleys to protect native biodiversity and management the area for scientific and educational program is a major output of this paper. Based on the agreement signed between University of Tehran and Tehran Municipality in May, 23rd 2021, construction of TBG is started. The western parts of the TBG located in the north of Goftegoo Park, the systematic section, Linnaeus corridor, medicinal plants and fruit garden, kid garden and the Zagros ecosystem. In its eastern side, Botanical Research Institute, greenhouses and phytogeographical section representing Hyrcanian forests, Alborz Mountains, and selected biomes/ecosytems/elements of five continents will be constructed. Herbarium is planned as part of the research institute and botanical museum (showing the world of plants, paleobotany, archaeobotany and ethnobotany) is going to be a part of the Science Museum. The registration of Pardisan Nature Park as a natural and biodiversity heritage site and establishing a Botanical Garden in Tehran was approved by the Islamic City Council of Tehran on 1 August 2021.