عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آب در بین کشاورزان شهرستان زنجان: کاربرد نظریه انگیزش حفاظت

با توجه به اهمیت آب به منزله‌ی یکی از اصلی ترین نهاده های کشاورزی و در عین حال، تخریب منابع آب و وقوع بحران کم‌آبی در بخش کشاورزی در سال های اخیر و نیز با در نظر داشتن نقش محوری کشاورزان در برنامه ها و راهبردهای مدیریت پایدار منابع آب، این پژوهش با هدف بررسی عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آبدر بین کشاورزان انجام گرفت. جامعه آماری این تحقیق را تمامی کشاورزان در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان زنجان تشکیل دادند که 330 نفر از آنان با روش نمونه گیری چندمرحله ای برای انجام تحقیق انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود. پانلی از کارشناسان و متخصصان مرتبط، روایی محتوایی پرسشنامه را تایید کرده و روایی سازه و پایایی ترکیبی ابزار پژوهش نیز با برآورد مدل اندازه گیری و پس از انجام اصلاحات لازم به دست آمد. با توجه به نتایج کسب شده، بیشتر کشاورزان مورد مطالعه به‌اندازه کافی رفتارها و اقدامات مختلف مرتبط با حفاظت از منابع آب (شامل اقدامات مرتبط با محصول، اقدامات مرتبط با آبیاری، اقدامات مرتبط با خاک و اقدامات مرتبط با تجهیزات و فناوری) را رعایت نکرده و به میزان نسبتاً اندکی آن‌ها را انجام می دادند. همچنین، نتایج حاصل از برآورد دو مدل ساختاری با استفاده از تکنیک چند متغیره مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد که دو سازه اصلی نظریه انگیزش حفاظت، شامل ارزیابی تهدید و ارزیابی مقابله (با تبیین 55 درصد از واریانس) و نیز پنج مولفه آن شامل حساسیت درک شده، شدت درک شده، اثربخشی پاسخ، هزینه های پاسخ و خودکارآمدی (با تبیین 60 درصد واریانس)، هر یک دارای اثر معنی داری بر رفتار حفاظت از منابع آب بودند. در مجموع، یافته های این پژوهش اعتبار و کارایی نظریه انگیزش حفاظت در زمینه تبیین و پیش بینی رفتارهای طرفدار زیست محیطی از جمله حفاظت از منابع آب را تایید کرد.

Factors Affecting Water Resources Conservation Behaviors among Farmers in Zanjan County: An Application of Protection Motivation Theory

Due to the importance of water as one of the main agricultural inputs and at the same time, the destruction of water resources and the occurrence of water shortage crisis in the agricultural sector in recent years and also considering the farmers’ pivotal role in programs and strategies of sustainable water resources management, this study was conducted to investigate the factors affecting water resources conservation behaviors (WRCBs) among farmers. The statistical population of the study comprised all farmers in the rural areas of central district of Zanjan County among which 330 persons were selected through multistage sampling method. The data collection tool was a questionnaire. A panel of experts confirmed the content validity of the questionnaire and the construct validity and composite reliability of the research instrument were obtained by estimating measurement model and after making necessary corrections. According to the results obtained, most of the surveyed farmers did not adequately adhere to various WRCBs (including croprelated actions, irrigationrelated actions, soilrelated actions and actions related to equipment and technology) and they applied these actions on a relatively small level. Also, the results of estimating two structural models using multivariate technique of structural equation modeling revealed that the two main constructs of the protection motivation theory including, threat appraisal and coping appraisal (explaining 55% of variances) as well as its five components including, perceived susceptibility, perceived severity, response efficacy, response costs and selfefficacy (explaining 60% of variances) had significant effects on WRCBs. Overall, the findings of this research verified the validity and efficiency of the protection motivation theory in explaining and predicting proenvironmental behaviors such as WRCBs.