اولین گزارش از شکسته شدن ژن مقاومت sr31 در اردبیل توسط بیمارگر زنگ ساقه گندم (puccinia graminis f. sp. tritici)

ظهور و گسترش نژادهای زنگ ساقه با قدرت بیماریزایی بالا (گروه نژادی ug99)، تولید گندم را در سراسر جهان تهدید می‌کند. از زمان اولین گزارش نژاد ttksk (ug99) در اگاندا از سال 1998 (4)، ردیابی و انتشار بیشتر این نژاد به نقاط دیگر کشت گندم مورد توجه بوده است. تا به حال، ده تغییر یافته (variant) از گروه نژادی ug99 از 13 کشور اگاندا، کنیا، مصر، اتیوپی، سودان، تانزانیا، اریتره، رواندا، افریقای جنوبی، زیمبابوه، موزامبیک، یمن و ایران گزارش شده است (3). تا قبل از این گزارش نیز در ایران از استان‌های همدان، لرستان (2) و خوزستان (1) گزارش شده است. با توجه به اهمیت این نژاد، در طی فصل زراعی 95-1394 با کاشت تعدادی از ارقام و 47 لاین ایزوژنیک در خزانه تله تحت شرایط مزرعه‌ای، بیماری زنگ ساقه بررسی و مطالعه شد. این بررسی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل (با مشخصات جغرافیایی: عرض شمالی 38 درجه و 17 دقیقه? طول شرقی 48 درجه و 39 دقیقه? ارتفاع از سطح دریا 1350 متر) انجام شد. نتایج نشان داد که برای لاین‌های حاوی ژن‌های مقاومت sr5،sr13 ، sr22، sr24،sr26+sr9g ،sr27،sr32 و sr36 بیماری‌زایی وجود ندارد. اما برای لاین‌های ایزوژنیک حاوی ژن‌های مقاومت sr31 ، sr6،sr7 ،sr9f ، sr23،sr28 ،sr29 ، sr30،sr33 ، sr34، sr37?srdp2 ، srgt، srpl، srwld، srh بیماریزایی مشاهده شد. همچنین در این بررسی روی ارقام mv17? اترک و شیرودی (با واکنش 40-50ms) که به عنوان ارقام شاخص حاوی ژن sr31 شناخته می‌شوند (2)، آلودگی به بیماری زنگ ساقه مشاهده شد. واکنش حساس یا نیمه‌حساس لاین ایزوژنیک و ارقام حاوی ژن sr31? نشانگر شکسته شدن ژن مقاومت sr31 و احتمالاً بیانگر استقرار نژاد ug99 یا تغییر یافته‌های آن در اردبیل می‌باشد. اثبات قطعی استقرار نژاد ug99 یا تغییر یافته‌های آن، به بررسی‌های تکمیلی و آزمایشات تعیین نژاد نیاز خواهد داشت.