اولین گزارش از Bucculatrix ulmifoliae (Lepidoptera, Bucculatricidae) در ایران

در تابستان سال 1389 ضمن بررسی درختان نارون خسارت دیده در بوستان‌های المهدی، شقایق، تسلیحات و مجیدیه‌ی تهران، لاروها و شفیره‌های گونه‌ای از بال‌پولک‌داران متعلق به جنس bucculatrix جمع‌آوری شدند که پس از انتقال به آزمایشگاه و خروج حشرات کامل، با نام علمی bucculatrix ulmifoliae (m. hering, 1931) شناسایی شدند. تا کنون، پنج گونه‌ی b. ulmella zeller, 1848، b. pomifoliella clemens, 1860، b. iranica deschka, 1981، b. endospiralis deschka, 1981 و b. pectinella deschka, 1981 از ایران گزارش شده‌اند که اولین گونه توسط عبایی در سال 1997 از روی درخت نارون در تهران (1)، گونه‌ی دوم از استان خراسان و از روی سیب (7) و سه گونه‌ی دیگر توسط deschka در سال 1981 از جنوب ایران به عنوان گونه‌های جدید برای دنیا معرفی شده‌اند (2). گونه‌ی b. ulmifoliae برای اولین بار از ایران گزارش می‌شود و در سال‌های اخیر در اکثر مناطق تهران خسارت زیادی روی درختان نارون ایجاد کرده است. جنس bucculatrix دارای پراکنش جهانی بوده و بیش از 220 گونه از آن شناسایی شده است (3) که از این میان بیشتر گونه‌ها در آمریکای شمالی و اوراسیا (حدود 180 گونه) انتشار دارند (6). b. ulmifoliae در تمام نواحی اروپا، از جمله هلند، آلمان، اتریش، جمهوری چک، مجارستان، ایتالیا، مقدونیه، لهستان، رومانی، انگلستان، قسمت‌های جنوبی و مرکزی روسیه، ساردین، سیسیل، اسلواکی و یوگوسلاوی پراکندگی دارد (4, 5). گستره‌ی بال در نمونه‌ی بالغ 7-6 میلی‌متر؛ سر در قسمت میانی قرمز و در پهلوها همراه با دسته موی عمودی به رنگ زرد نخودی مایل به سفید؛ رنگ زمینه‌ی بال جلو زرد نخودی مایل به سفید که به طرف قاعده با رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز آمیخته شده است و یک لکه‌ی قهوه‌ای مایل به قرمز در 3/1 ناحیه‌ی کوستا (costa) و لکه‌ی دیگری که قبل از راس و به طرف تورنوس (tornus) امتداد یافته و به سمت داخل تا ناحیه‌ی دیسکال (discal) کشیده شده است. در 2/1 ناحیه‌ی دورسوم (dorsum) نیز لکه‌ی قهوه‌ای مایل به قرمز و سیاهی وجود دارد که به طرف داخل دارای فلس‌های سیاه افراشته است. ریشک‌ها به رنگ زرد نخودی اخرایی کم رنگ؛ بال عقب و ریشک‌های آن خاکستری اخرایی هستند. لاروها به رنگ زرد کم‌رنگ بوده و لارو سن اول پس از خروج از تخم با حفر دالان و تغذیه در داخل آن رشد می‌کند. این دالان‌ها نزدیک به رگبرگ اصلی و زاویه دارند و از فضولات لاروی پر می‌شوند. لاروهای سنین بعد در بیرون از دالان از پارانشیم برگ تغذیه می‌کنند که در این حالت برگ‌ها به حالت مشبک در می‌آیند. حشره زمستان را به صورت شفیره داخل پیله‌ای به طول تقریبی 5/0 سانتی‌متر، در شکاف‌های موجود در تنه و برگ‌های ریخته شده در اطراف درخت سپری می‌کند. پیله برخلاف توصیف قبلی (5) خاکستری- سیاه نبوده و به رنگ سفید مایل به کرم است. حشرات کامل در اوایل اردیبهشت ماه سال بعد، از شفیره خارج شده و پس از جفت‌گیری بر روی سطح زیرین برگ‌های (نزدیک رگبرگ میانی) درخت نارون تخم‌ریزی می‌کنند. این آفت در اروپا دارای دو نسل در سال است و نسل دوم معمولاً کم‌رنگ‌تر است (5). این حشره از لحاظ شکل ظاهری بسیار شبیه به b. ulmella است. با این تفاوت که در b. ulmifoliae لکه‌های تیره‌ی بال جلو گستردگی کم‌تری دارند و بال جلو کم‌رنگ‌تر به نظر می‌رسد. با این وجود، این دو گونه را می‌توان به‌راحتی بر اساس ساختار ژنیتالیای نر از یکدیگر تفکیک نمود. به‌طوری که در b. ulmifoliae اونکوس رشد زیادی پیدا نکرده، دولوبی و شکاف بین لوب‌ها u شکل است؛ والوها در مقایسه با b. ulmella تحلیل رفته‌اند؛ ادیاگوس در زیر راس دارای خمیدگی 90 درجه، ساقه‌ی ادیاگوس کمی در امتداد محور طولی خمیده و دارای دو زایده‌ی پستانک مانند در نیمه عقبی است، درحالی‌که در b. ulmella ادیاگوس راست و شبیه چوگان هندی و قسمت عقبی آن عریض‌تر است (5).