اهمیت سبک و تحلیل سبکی سنگ‌نگاره بر درک باستان‌شناختی قلمروهای هویتی-منطقه‌ای در فلات ایران

فلات ایران از بزرگ‌ترین مناطق دارای بیشترین و متنوع‌ترین جایگاه‌های باستان‌شناختی سنگ‌نگاره در جنوب‌غرب آسیاست. سنگ‌نگاره‌ها آثاری هنری با کارکردهای گوناگون، و از موضوعات قابل توجه باستان‌شناسی و انسان‌شناسی هنر هستند. آن دو، بر اهمیت سنگ‌نگاره‌ها اعم از نقاشی‌شده و حکاکی‌شده برای بازشناسی و درک شیوه‌های سنتی زندگی، گیتی‌شناختی و ایدئولوژی و آیکونوگرافی گروه‌ها و جوامع از پیش از تاریخ تا زمان‌های اخیر تاکید دارند. این بیان تصویری به‌مثابه بازنمایشی از ویژگی‌های ترسیمی جوامع عموماً نانویسا در بازه‌های زمانی و موقعیت‌های مکانی مختلف، از ابزارهای اصلی ارتباط بصری برای اطلاع‌رسانی بوده‌اند. مطالعات سنگ‌نگاره همواره با دو چالش اصلی: یکی کشف و درک شواهد مبنی بر هویت‌های فرهنگی بر پایه رویکردهای تحلیلی، و دیگری فهم پیوستگی و ناپیوستگی ویژگی‌ها به‌لحاظ زمانی و مکانی، مواجه بوده است. باستان‌شناسی اغلب از سبک و رویکردهای مبتنی بر آن برای شناسایی و تحلیل سنگ‌نگاره‌ها به‌مثابه ابزاری به‌منظور درک سازمان اجتماعی، مرز و قلمروگرایی، برهم‌کنش‌های انسانی-محیطی، و درک توالی‌های زمانی استفاده می‌کند. در این پژوهش مفهوم سبک، تحلیل سبکی و روش آن در چارچوب باستان‌شناسی هنر بررسی شده و کارکرد آن بر پایه مطالعه موردی سنگ‌نگاره ارائه شده است. یافته‌ها و نتایج بیانگر آن است که ایجاد سنگ‌نگاره در فلات ایران به‌مثابه سنت از اواخر پیش از تاریخ تا زمان‌های اخیر رواج داشته و علاوه بر بازنمایش ویژگی‌های اشتراکیِ سبکیِ بسیار، دارای خصوصیات سبکیِ منطقه‌ای و روندهای متفاوت تغییرات نیز بوده‌اند. بنابراین سنگ‌نگاره‌ها را می‌توان شبکه‌ای از قلمروهای فرهنگی-هنری لحاظ کرد که در فرایندی پیوسته از تغییر و انطباق‌پذیری با برخی ویژگی‌های مشترک سراسری قرار داشته، در حالی ‌که ویژگی‌های مکانی و زمانی آن‌ها بر هویت‌های منطقه‌ای تاکید داشته‌اند.

importance of style and stylistic analysis of rock art for archaeological perception of identity-regional territories in iranian plateau

iran plateau is one of the largest regions with the most number and various archeological sites of rock art in southwestern asia. rock arts are works of art with a variety of applications. they are among the topics of importance in archaeology and anthropology of art. both of them emphasis on painted and engraved rock arts as a means for recognizing and percepting traditional lifestyles, cosmology, ideology, and iconography of groups or communities from prehistoric times to recent times. this visual expression, as a representation of the drawing characteristics of the generally non-literate societies in different time periods and locations, was one of the main tools for communication and interchanging informations. the studies which have been carried out on rock art have always encountered two challenges: 1- the discovery and perception of cultural identity based evidences via analytical approaches, and 2- perception of continuity and discontinuity of characteristics from temporal and spatial perspective. most often, archaeology uses style and its related approaches for identification and analysis of regional styles of rock art as a means for perception of social structure, border and territorialism, human-environmental interactions, and understanding of temporal sequences. in this research, the concept of style, stylistic analysis and its methodology have been studied within the framework of archaeology of art, and its function has been presented based on the case study of rock art. the results shows that rock art creation has been prevalent in iranian plateau since the late of prehistoric until recent times as a tradition and in addition to representation of countless common stylistic characteristics, have maintained regional stylistic features and different changing processes. thus, rock art can be considered as a network of cultural and artistic territories, while their temporal and spatial features have emphasized on regional identities.